Seguidores e seguidoras

lunes, 24 de febrero de 2014

O Forgoselo, la "Escocia" ferrolana

     Continúo con limitaciones de todo tipo que condicionan el destino de mis salidas. Pero uno conoce bastante bien su comarca y eso facilita encontrar lugares con interés a media hora de casa, en cualquier momento del año.
    Los montes de O Forgoselo, entre A Capela y San Sadurniño, son uno de esos destinos. Yo estoy chapado a la antigua y no me aclaro con eso del SigPac así que, como siempre, prefiero poneros un mapa de los de toda la vida escaneado.

Mapa serie MTN50 Nº 22 (sección)

  Personalmente considero esta pequeña sierra como parte de la "dorsal gallega". No tiene la magnitud de otros cordales mayores, como Xistral, Faro o Suído, pero hay que darse cuenta que estas pequeñas sierras del extremo norte compensan su baja altitud máxima (entorno a los 500-600 m). con unos condicionantes climáticos que hace que posean una fauna y flora propia de altitudes mayores. La sierra de A Capelada es paradigma de todas ellas.


   O Forgoselo está constituída por una altiplanicie de suelos hiperhúmedos, en la cual las charcas, brañas y turberas son máximas protagonistas. Además las repoblaciones de pinar se ha convertido en un pequeño bosque muy interesante.


  El pasado fin de semana visitaba la zona. Como era de esperar el invierno tan largo que estamos teniendo ha provocado que la sierra rebose de agua por todas partes. Pero con 6ºC de temperatura, viento moderado y una humedad del 140% (o lo parecía) no se puede decir que fuese una mañana agradable.

Braña completamente inundada.

   El naturalista enamorado de la fauna de charca (mi caso desde niño) estará entusiasmado por aquí. Porque hay charcas de todos los tamaños y colores posibles. Ésta es una turbera inundada:


  Y esta otra una charca "tipo calamita", con sus aguas estacionales y superficiales (50 cm), abundantes algas, y entorno de brezal bajo pedregoso. En ella, dentro de un par de meses, se agolparán miles de renacuajos de Sapo corredor (Bufo calamita) y también de Rana bermeja (Rana temporaria)


   La siguiente es parecida, aunque un poco más profunda (creo recordar que es permanente). Parece buena también para Tritones pequeños (Lissotriton helveticus/Boscai).


  La siguiente foto corresponde a una charca permanente, con zonas profundas (alrededor de un metro) y una mayor diversidad y cantidad de flora subacuatica). Este tipo de puntos de agua son los preferidos por el Tritón jaspeado (Triturus marmoratus) y el Sapo partero (Alytes obstetricans). Pensad que cuanto más largo es el período larvario de un anfibio más permanente y profunda debe ser la masa de agua. ¿Lógico, no?


 Hoy no llevaba "armamento pesado" (truel y botas altas), y sólo encontré algunos pequeños tritones ibéricos bajo piedras de la orilla:

Tritón ibérico (Lissotriton boscai), macho

  Las Ranas bermejas apenas han iniciado el proceso reproductor por aquí este año. Realicé varias prospecciones y sólo encontré un renacuajo y tres o cuatro puestas de pequeño tamaño, algunas de ellas estropeadas.

Puesta de Rana bermeja (Rana temporaria)

 Bajo piedras, algunos pequeños habitantes de estos montes esperaban la llegada de la Primavera, como esta larva de Escarabajo sanjuanero, un tipo de escarabajos vegetarianos pertenecientes a la familia Scarabaeidae.

 Escarabajo sanjuanero (Scarabaeidae sp), larva

  Al contrario, los carábidos o Escarabajos del suelo son terribles depredadores. Recuerdo que de niño tuve uno en casa, en una pequeña olla de aluminio que hacía las veces de terrario improvisado. Un día le puse un trozo de carne de ternera y se tiró cual feroz velocirraptor sobre su presa. Menos mal que son pequeñitos. Este de la foto estaba muy afectado por el frío de la mañana.

Escarabajo del suelo (Carabus melancholicus costatus)

   Al igual que este Grillo campestre. Ya sabéis que mi biblioteca naturalista es muy limitada. Sé que en Europa hay varios cientos de carábidos, por ejemplo, así que con mis guías generalistas no puedo saber más que la familia o, como mucho, el género de los insectos. Si algún entomólogo quiere comentar algo o indicar las especies sería estupendo.

 Grillo campestre (Gryllus campestris o similar)

  Esta araña, de la familia Agelenidae si que me sorprendió. A primera vista pareciese que posa sobre huevos gigantescos de su propia especie. Pero obviamente no lo son. Recuerdo haber identificado estas bolitas amarillas hace un tiempo, pero que me maten si recuerdo qué eran (algún hongo, ou puestas de caracol, quizá?).
 Y aprovecho para dar las gracias a Pablo Carballo Felpete por las identificaciones del carábido y de la araña.

Tegenaria sp

 Además de sus charcas y turberas, O Forgoselo tiene también alguna pequeña masa forestal de sumo interés regional. La repoblación de "pinos buenos" (Pinus sylvestris/radiata) ha conformado un hábitat de enorme interés, en la que tienen presencia aves escasas o raras en el contexto comarcal.


  Por supuesto, entre los pinares también hay zonas de braña y turbera, faltaría más...


  En los claros más secos, un aláudido forestal tiene aquí sus poblaciones más occidentales en la comarca de Ferrol. Se trata de la Totovía, un ave familiar en muchas partes de la península, pero todo un exotismo mediterráneo en Ferrolterra, y que sorprende por su presencia en un lugar tan "escocés" como O Forgoselo. A mi me recuerda muchísimo al Bisbita arbóreo (Anthus trivialis) por hábitat y comportamiento, y al que parece substituir en el bosque abierto mediterráneo del sur gallego.

Totovía (Lullula arborea)

 A primera hora de la mañana, un solitario Zorzal real acompañaba a un charlo (nidificante éste por aquí). Debe ser el único Zorzal real que he visto en todo este anómalo invierno.

 Zorzal charlo (Turdus viscivorus, izda.) y real (Turdus pilaris, dcha.)

 En mi opinión es uno de los pájaros más bonitos de Europa. Y digo pájaros porque me refiero a "paseriformes", que ya cansa un poco ese anglicismo de llamar "pájaros" a todas las aves (algo muy típico de los bimberos, por cierto). Que para algunas cosas queremos ser muy científicos y rigurosos, pero en las cosas más básicas (como llevar ropa de colores discretos),.... en fin...


 Zorzal real (Turdus pilaris)

 La joyita ornitológica de O Forgoselo es por supuesto el Piquituerto, un colonizador reciente de estas tierras del norte gallego. Ahora mismo están en plena época de cría, por lo visto. Si paramos un rato en silencio bajo los pinos, enseguida escucharemos los cantos de machos exaltados y veremos persecuciones o algún ejemplar llevando ramitas en el pico.


  Éste macho de la foto estaba sorprendentemente al descubierto, todo concentrado en su canto. Lamentablemente estaba también de espaldas y a contraluz. Disparé como pude ( y con una velocidad algo escasa, creo, para el movimiento que el viento provocaba en su posadero). Si llego a tener el sol de espaldas saco la foto de mi vida. Aunque supongo que entonces no podría acercarme tanto y quizá ni habría foto.

Piquituerto (Loxia curvirostra), macho cantor

 Para acabar, una huella. No soy especialista, pero creo que podría ser de Lobo (Canis lupus). Es difícil apreciar la "muesca" invertida que tiene la almohadilla posterior (pintada en rojo), aunque parece que se insinúa. Desde luego el hábitat donde se tomó la fotografía es apropiado y entra dentro de su área de distribución. Además el tamaño grande de la huella no se corresponde con el  de los setters y otros perros de caza que suelen andar por allí estos días (que yo sepa no hay mastines en la sierra ni otros perros pastores de gran tamaño). No sé qué opináis los expertos..

Posible huella de Lobo?

 Como imaginaréis, espero con ansiedad la llegada de la Primavera. Me parece a mi que O Forgoselo va a ser mi local patch este año....Porque hay mucho y bueno que ver allí.
 Hasta la próxima!

15 comentarios:

  1. Non sei, non sei. A pegada parece que ten moi abertas as unllas e non acrupan 2+2 como sería de esperar. Soamente había esta visible?
    Ningunha escarabelladura no chan?
    O sitio tennos de fijo, que xa non rastros, senon animais papados por eles teño visto. Pero unha soa pegada e en chan brando pode non ser definitiva...
    Por certo. Eses mesmos lobos xa andan en Fene de prospección. Hai cousa dun mes vimos un rastro de 2 en Magalofes.

    ResponderEliminar
  2. Hola, si no me equivoco, el grillo es un grillo de bosque Nemobius sylvestris.

    Un saludo,

    Pablo

    ResponderEliminar
  3. Había máis pegadas Eloi.
    Por certo, hai dous anos atopei xunto con Pepe Vidal unha cagada de lobo na escombreira de As Pontes. Estaba tan, tan, tan fresca que para mín que acababa de saír o lobo correndo co papel hixiénico aínda no cú..

    ResponderEliminar
  4. Ola Pablo. Repasando na guía de Chinery a especie que mencionas, parece que non se correspón moito co bicho da foto. Polo tono negro xeral, a ausencia de espiñas destacadas nas tibias ou o tamaño. O Nemobius, se é o que penso e que estou cansado de ver no chan das fragas, é moito máis pequeno que éste que atopei (o hábitat tampouco "pega" moito").
    Desde a miña ignorancia na materia, parecese máis a un xoven de Gryllus, pero seguro que hai tropecientas especies só de relos en Galiza. ¿Porqué non será todo tan sinxelo como os hérpetos ou as aves?.
    Unha aperta e graciñas por comentar!

    ResponderEliminar
  5. Hola Xabier:

    Si no me equivoco, desde la Serra do Forgoselo hasta la Serra do Xistral hay una distancia de unos 25 km. (línea recta). Otros tantos kilómetros separan la primera de las sierras con la zona de Mañón. Digo esto, lo habrás adivinado, en relación a Zootaca vivipara. Viendo las fotos del entorno cuesta creer que no haya rastro de ella. Me imagino que habrás prospectado el lugar más de una vez con intención de encontrarla. Quizá esta primavera... ¿por qué no?. Viendo lo mucho que pateas ese norte de la provincia de A Coruña, te mereces una buena sorpresa. Ánimo y suerte.

    Daniel Pérez Rodríguez (Ourense)

    ResponderEliminar
  6. Moi interesante este comentario teu, daniel. Imaxino que tes o Atlas e xa viches como evolucionou a distribución da Lagartixa da braña.

    Como ben supós, xa teño prospectado O Forgoselo e outras serras semellantes (Capelada, A Loba)buscando específicamente a vivipara. Desde logo o hábitat parece o mesmo que nas serras lucenses e na coruñesa da Faladoira (Drosera,E. agustifolium, E.tetralis, Sphagnum spp, etc). Pero penso que o factor que delimitará a súa aparición cara o oeste está máis ben ligado ao clima.
    De feito, foi iso precisamente o que nos inclinou a Manu Arzúa e a min a buscala fóra da súa distribución coñecida daquela durante os traballos de prospección para o Atlas da SGHN. Na miña opinión (sen ser un experto nin moitísimo menos) é que a influencia marítima durante o estío é condición "sine qua non", léase pluviometría/humidade relativa + temperaturas máximas non superiores ao umbral dos 15-20 ºC aproximadamente. Vamos, o verán propio da mariña lucense sumado a unha certa altitude onde apareza o seu hábitat característico.
    Se temos isto en conta, O Forgoselo e A Capelada poderían reunir os requerimentos da especie. Sobre todo A Capelada (O Forgoselo está quizá fóra xa desa influenza cantábrica). Outras pequenas serras onde atopamos brañas e turbeiras das que lles gostan á Z.vivipara xa posúen un verán moito máis térmico e con seca estival (A Loba ou montes da Fonsagrada), ao estaren apartadas do influxo do Cantábrico.
    Quero pensar que aínda non coñecemos o límite occidental da especie. O avanzo espectacular que se logrou no coñecimento da súa distribución foi consecuencia de buscar cousas por instinto e sen prexuizos. Quizá, como dís, esteamos ás portas dalgunha sorpresa máis. O outro día no Forgoselo atopei varias brañas que non coñecía. Haberá que facerlles unha visita xa que logo.

    Unha aperta e moitas grazas por este comentario.

    ResponderEliminar
  7. Vexo que o de estar o monte totalmente enchoupado é xenérico tanto no norte coma no sur. Gústame a foto onde se ven ambos zorzales. É unha boa forma de poder diferencialos. E tamén gustoume a foto do piquituerto.

    Respecto aos hérpetos...a min as lagartas non che me parecen tan faciles, sobre todo por esa variabilidade que teñen as veces nas cores. Debe ser que ti xa tes o ollo afeito...

    Apertas

    ResponderEliminar
  8. Todo está enchoupado, certamente, pero hai unha diferencia, Inés. Nas serras do norte non haberá tanto sol para secar esta humidade durante o verán coma tedes polo sur do país.

    E sobre o das lagartas, pois aí tédelo algo máis delicado, ao estar presentes dúas podarcis (que son as realmente complicadas). Pero en Ferrolterra non hai moito lugar á confusión entre Iberolacerta monticola e Podarcis bocagei, como entenderás.

    Unha aperta.

    ResponderEliminar
  9. Moi boa entrada xavier,estou desexando ir por esa fermosa serra e mais despois de ver esa pegada,interesante tamén a bicheria de braña,so faltaba unha foto dos marmoratus,bon un saudo e lembra que ainda teño as tuas pertenzas a bon recaudo.

    ResponderEliminar
  10. Grazas, "markos halonso" (miña nai naceu na aldea e non ten estudos pero escrebe mil veces mellor ca todos vós, coño).
    Por certo, mandeiche un whatssap por se te apontabas pero semella que non te chegou.
    Unha aperta

    ResponderEliminar
  11. Porqué de Ferrol? Será de Galicia? Ou da Capela? O eres el descubridor?

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Olá Antón. Volvín a ler o post e os comentarios e dígoche sinceramente que non entendo a tua pregunta.¿A qué te refires co "de Ferrol"? Gostaríame entendela para poder contestarte.

      Eliminar
    2. No se porqué le llamas la Escocia ferrolana; no está e Ferrol, ni pertenece al ayto de Ferrol. En todo caso sería de Capela, de Eume-Ortegal o , simplemente, de Galicia. Deja el localismo para algunos de Vigo o de la Coru. Por lo demás celebro y valoro tus comentarios y fotografías.

      Eliminar
    3. Creo que xa che entendín, Antón. Cando digo que se trata da "Escocia ferrolana" refírome a que é un entorno que paisaxísticamente semella aquel país pero que está ubicada na comarca de Ferrol (que técnicamente chega ata o río Eume). Este blogue ten moitos lectores de fóra de Ferrol, de fóra da prrovincia e de fóra de Galiza. Hai que ser didácticos.

      Eliminar

Para comentar es necesario identificarse con nombre y apellidos