Seguidores e seguidoras

domingo, 16 de marzo de 2014

Prospectando "mis" charcas de Valdoviño

 En esta época del año, las charcas del sistema dunar de A Frouxeira, en Valdoviño, son un lugar interesante, donde podremos ver los mejores indicios de la tan deseada primavera.

"Charca das Espadanas"

 La "Charca das espadanas", bautizada así por un servidor hace muchos años, es una de mis favoritas. Aunque su fisonomía ha cambiado mucho desde aquellos años ochenta, todavía mantiene un alto valor ecológico. El sábado por la mañana, sorprendía un Zampullín chico (Tachybaptus ruficollis) y un Porrón moñudo (Aythya fuligula). Probablemente el primero estará buscando sitio para nidificar en la que años atrás era una charca de cría habitual. El porrón, sin embrago, parece más bien un ejemplar enfermo o despistado, pues esta pequeña charca nunca ha sido un lugar de invernada, ya no digamos de cría. Aunque nunca se sabe....


Porrón moñudo (Aythya fuligula)

  Las charcas dunares están a tope. Aunque la mayoría tienen carácter temporal, reúnen una variada fauna invertebrada y vertebrada.

Charca estacionaria típica

   En las más estacionales, el fondo está ahora mismo cubierto por algas filamentosas, que convierten el agua en una especie de caldo muy nutritivo.


 Otras, como la "Charca das dunas", situada en la zona NW del sistema dunar, tienen más profundidad y sus aguas son casi permanentes. En ella la diversidad y riqueza de flora es notablemente mayor.

"Charca das dunas"

Praderas subacuáticas

 Mirando la columna de agua, con paciencia, siempre aparecen personajes que nos alegrarán la mañana. Ahora mismo, las larvas de ditíscidos (escarabajos buceadores) son mayoría. De todos los tamaños y colores.


  Son depredadores terroríficos, que cazan otros insectos y renacuajos de anfibios. He visto alguna larva que incluso había atrapado un individuo metamórfico de Sapillo pintojo, que lo triplicaba en tamaño.


Larvas de Escarabajos buceadores (Fam. Dytiscidae)

En Europa hay unas 8000 especies de chinches (orden Hemiptera). Todas las especies buceadoras y nadadoras pertenecen al suborden Heteroptera. Los Zapateros son chinches que se deslizan sobre la película de agua, donde cazan otros insectos despistados. Pero estamos en primavera y, ya se sabe...

Pareja de Zapateros (Fam. Gerridae)

Zapatero devorando araña acuática 

 El orden Trichoptera, más conocidos como Frigáneas (o Tricópteros) está representado en Europa por 400 especies. Las larvas de estos insectos voladores viven en el agua, donde pueden verse carretando sus roulotes, auténticas casas portátiles construidas a base de piedras, cuando viven en aguas corrientes, o trocitos de junco, en aguas estancadas. 

Larva de Frigánea (Limnephilidae sp?)

  Uno de los superdepredadores de estas charcas es la Rana verde, un anuro todavía abundante por aquí. El hecho de que la laguna de A Frouxeira tenga agua salobre quizá ha evitado la invasión de esa plaga terrible que es el Cangrejo americano (Procambarus clarkii). Y el Visón no se ha instalado tampoco, afortunadamente. Hoy por hoy, pienso que la mayor amenaza para los anfibios dentro del espacio protegido de A Frouxeira es el Jabalí (Sus scrofa). Sus numerosísimos rastros en el entorno inmediato de estas charcas resultan altamente preocupantes.
   Ya se escuchan los primeros coros de ranas verdes desde primeras horas de la mañana. Pero son animales extremadamente ágiles y difíles de sorprender. Si queremos fotografiarlas conviene moverse muy lentamente, siempre sin movimientos bruscos, "como si nos moviera el viento".

Rana verde (Pelophylax perezi)

 En un pequeño charco, encontraba varios renacuajos de Sapillo pintojo, un anuro habitual en este tipo de humedales de tamaño mínimo (he encontrado puestas en el hueco encharcado que dejaba una pisada de vaca!). Aunque en la foto probablemente no se aprecie, es característico el dibujo que tiene en las crestas caudales, a modo de malla.

 Larva de Sapillo pintojo (Discoglossus galganoi)

 Unos paisanos que andaban por allí se pararon a hablar con aquel loco que estaba metido hasta los mismos eggs dentro de una charca y que portaba un montón de cachibaches. Me comentaron que habían encontrado "un montón de cághados case negros nunha charca moi cativa, cerca da praia" (cágado es el nombre gallego para los renacuajos, y por Ferrol tenemos "gheada").
  Me dirigí hacia la zona, pensando que con toda seguridad habrían de ser larvas de Sapo corredor o de Sapillo pintojo, pero no logré dar con esa charca. Aunque tuve la oportunidad de controlar ésta:

Charca de reprodución de Sapo Corredor (Bufo calamita)

 Una charca estupenda para corredor (Bufo calamita), que por ahora no da señales de vida. Ni cordones de huevos ni larvas, ni adultos bajo piedras.
  Todavía no he estrenado el nuevo truel que me compré hace unos días. Pero en mi mochila había sitio para el equipo de charca mínimo: una buena lupa de bolsillo (10x), un tarro para facilitar la identificación y fotografía, y un colador de cocina mediano. Aunque una cámara fotográfica con el zoom de mi SX50 permite el estudio casi sin manipular la fauna y con una menor alteración del medio; aunque meterse en el agua ya produce bastante desarraigo en la flora, pero siempre será menos que las pasadas con la manga. Insisto en lo estupendo que resulta una cámara bridge para el naturalista.


  En una mata de Juncus acutus me tocó la lotería.


 Un hermoso ejemplar de Ranita de San Antonio quiso salir en Bichos y posó para el fotógrafo de esta guisa. Por desgracia el sábado calzaba las botas de media caña, y no pude aproximarme más que unos dos metros. Pero la SX50 obró el milagro con su "macro-hiperzoom".

Rana de San Antonio (Hyla arborea), macho

  En mi opinión es uno de los vertebrados más fotogénicos de la fauna europea. Aunque hablamos de una rana nocturna (y semi-arborícola), durante la primavera y el otoño muestran actividad diurna y son más fáciles de ver si conocemos sus hábitos y sus hábitats.
  A la mañana siguiente volví al mismo sitio, ya provisto de botas altas, pero lógicamente ya no estaba. A cambio pude localizar una puesta de la especie a unos metros de donde estaba.

Puesta de Hyla arborea

 Lo que me ha dejado preocupado es la ausencia de tritones. Aún considerando sus hábitos predominantemente nocturnos cuando viven en charcas oxigenadas y limpias como éstas (especialmente en el caso de Triturus marmoratus), llama la atención la falta de observaciones de adultos y larvas en esta época del año. Quizá sea un poco pronto, posibilidad que se me hace rara en una localidad costera gallega; pero no es normal que no haya aparecido ni un sólo Tritón palmeado (Lissotriton helveticus) al remover las matas de juncos de la orilla en la Charca das dunas, donde era muy abundante hace veinticinco años. Un único renacuajo de Tritón jaspeado fué el balance final de casi dos horas de prospección... Esperemos que en Abril  tengamos mejores noticias, que se confirme que esto sea sólo una apreciación casual y que en las próximas semanas podamos ver muchos tritones y sus larvas en estas charcas.

 Por aquí andaremos.

6 comentarios:

  1. Hola Xabier:

    Efectivamente, es muy raro lo que comentas sobre los tritones. Por donde yo me muevo (Ourense) con noches más frías, es fácil verlos a partir del mes de febrero. En una localidad costera como A Frouxeira, con noches más templadas, deberían estar en el agua desde hace más tiempo.

    A ver qué ocurre en abril tanto con los tritones como con el sapo corredor. Esperemos que el asunto quede en un simple retraso de inicio de actividad.

    Un saludo.

    Daniel Pérez Rodríguez (Ourense)

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Olá Daniel:
      Pedro Galán, Mario García París ou Alfredo Salvador estudaron moito a fenoloxía da entrada na auga dos nosos tritóns. Coinciden en sinalar a época de maior pluviometría (Novembro-Decembro) como referencia na costa galega. E para a costa asturiana mencionan o mes de Febreiro no caso de L.helveticus ou T.marmoratus (falo de memoria).
      Persoalmente lembro ver as charcas de Ferrol cheas de tritóns de ambas especies por Nadal. Sen embargo, e destaco que é unha percepción que teño, semella que nos últimos anos houbese un retraso por aquí. Recordo a observación de numerosos marmoratus atropelados en dirección ao encoro das Forcadas no mes de Marzo, por exemplo.
      Sei que é un tema moi complexo, onde inflúen variantes como a temperatura ambiente ou a temperatura da auga. Algúns anfibios necesitan mesmo un umbral de temperaturas mínimas para que maduren as células sexuais (Rana temporaria, 5ªC, se non lembro mal da guía de Pedro). A ver se algún dos herpetólogos que siguen Bichos aporta algo de luz.
      Non obstante, Daniel, teño o convencimiento dun declive moi importante nas poboacións de Triturus marmoratus e Lissotriton helveticus. Nestes casos hai que comparar a regra do "esforzo". Hai vintecinco anos, con moita menos experiencia da que teño agora, e sen equipo (trueiro, neste caso), resultaba doado atopar estes animais. Hoxe en día... buff. O único lugar onde podemos falar dunha pobaación realmente grande de estes urodelos, é a Lagoa de San Mrtiño, no sistema dunar de Ortigueira. Un raro de exemplo de restauración de humedais acontecido no noso país. Alí só hai que pararse nas beiras, e esperar. Axiña comezaremos ver como soben a respirar tritóns de ambas especies auí, alí, acolá,... E de odonatos nin che conto. Un auténtico espazo natural de interés pouco coñecido. A ver se non o destroza algún iluminado.
      Unha aperta.

      Eliminar
  2. Hi, Xabi! You've got a lot of fans. I'm not surprised! Such variety!
    Someone is selling a brand new CANONSX510HS at a very reasonable price. The only problem is it hasn't got a visor. Do you think I should get it?
    Eileen Walters

    ResponderEliminar
  3. Hi, Eileen:
    Thanks (should not be "so fans" if they don´t want to comment ever...

    Respect to your question, Pepe Vidal told me about this SX510 from Galiciaves. It´s a "mini-bridge" with lower features that our "big bridge" cameras. But really small and light!
    If you wanna photograph birds, I think Canons SX50, Nikon P520, Panasonic Z 220 and Fuji HS50 are better options (and a bit more expensive, and heavy, also,ha, ha..)

    ResponderEliminar
  4. Too true!
    Let's hope the grasshopper warbler(Locustella naevia) stays to breed there!
    Thanks for the advice
    Eileen

    ResponderEliminar
  5. And I hope too, Eileen. Bichos will be there to check it.

    ResponderEliminar

Para comentar es necesario identificarse con nombre y apellidos