Seguidores e seguidoras

domingo, 31 de julio de 2016

Bombazo odonatológico: Orthetrum brunneum!!

   Por casualidades de la vida hoy me veía obligado a cambiar de planes y acababa prospectando los canales de riego del valle de Monforte de Lemos, en el extremo Sur de la provincia de Lugo (y una de nuestras comarcas de clima más continentalizado). Pensé que podría ser un buen sitio para fotografiar libélulas y, de paso, ayudar un poco en el Atlas de Odonatos.


    A los del Norte siempre se nos hace raro ver regadíos, pero suelen ser buenos sitios para ver bichos. Tomé unas fotos de muestra, aunque la zona en la que vi las libélulas era un poco diferente, con más fondo y con menos corriente.

 Acequias de riego en Monforte de Lemos

   Aunque vi más cosas hoy sólo vamos a hablar de mi primera "rareza odonatológica" (entiéndase bien el término rareza, que en este caso se aplica a especies reproductoras muy escasas y difíciles de ver, no a ejemplares migratorios divagantes como en el caso de las aves). Y es que esta mañana tuve la fortuna de avistar un mínimo de 4 machos y 2 hembras de O. brunneum en dos lugares diferentes (la propia acequia y una charca próxima) incluída cópula y puesta de una hembra.


    La guía Klaas-Douwe B. Dijkstra muestra un mapa en el que ni siquiera aparece Galiza dentro del área de distribución de O. brunneum. Sin embargo según los últimos datos disponibles la especie está presente por ahora en tres provincias gallegas, aunque con poquísimas citas (Martiño Cabana, comunicación personal esta tarde).


    Hace un momento el mismísimo Adolfo Cordero (uno de los mejores odonatólogos de España) me confesaba que él no la había encontrado nunca en tierras gallegas, lo cual es indicativo de la escasez de esta libélula en nuestro país. Ni que decir tiene que con todos estos datos uno es consciente de la importancia de la observación, que será remitida a la página de Biodiversidade.eu junto con el resto de las citas de las últmas semanas, para que los coordinadores del Atlas puedan utilizarlas.


  En las fotos podemos ver la cara azul, los pteroestigmas marrones y relativamente cortos, o la pruinosidad (color azul) generalizada en todo el cuerpo, típicos del macho maduro.

 Orthetrum brunneum, hembra

   Una hembra me permitió tomar una fotografía algo más cercana, donde se aprecia un rasgo diagnóstico que sirve para diferenciarla de O. coerulescens, como son esos dos puntitos que hay en el extremo de cada segmento abdominal.


   El otro día Pablo Gutiérrez me preguntaba con sincero interés por esto de las libélulas y de la fotografía macro con cámaras bridge. Pues si este orden entomológico tenía pocos alicientes estéticos y científicos, también hay rarezas!! Un buen motivo para ponerse a afotarlas y a colaborar en el Atlas durante la temporada baja que es el verano ferrolano..

Policromía viva (Crocothemis erythraea al fondo)

Orthetrum brunneum, macho maduro

  Bueno, hoy he priorizado el interés de la cita y quedan cosas pendientes para otro momento.
  Hasta la próxima.

viernes, 29 de julio de 2016

Libélulas en Cospeito

     La laguna de Cospeito no es ni sombra de lo que fué hace unos pocos años. Para mí este desgraciado humedal es un paradigma de cómo funciona la política de conservación de este país: diseños de obras mal planificados, inversiones absurdas como el edificio acristalado "futurista" junto a la laguna o, simplemente, falta de mantenimiento. A lo que debemos añadir problemas estructurales como la presencia invasiva del Jabalí - omnipresente en todos los humedales del Norte - la eutrofización de las aguas o el crecimiento incontrolado de la vegetación arbustiva (un problema común a toda Galiza), que causa la pérdidad de hábitats y ciega las láminas de agua. Como resultado su riqueza natural se ha visto empobrecida de manera alarmante en los últimos años. Ya no digamos con respecto a lo que muchos imaginábamos que iba a ser después de la supuesta restauración programada a finales de los años noventa.

  No conozco ni un sólo espacio natural gallego que haya mejorado después de su catalogación y "protección". Y pienso en las Fragas del Eume (Parque Natural), las lagunas de Valdoviño y Cospeito, o el embalse de Cecebre,.... Esto es gravísimo porque dice muchas cosas sobre este país y sobre sus habitantes, pero es así. Aunque algunos hemos cruzado Pedrafita y sabemos que fuera de Galiza conservar y restaurar es posible. Aquí, visto lo visto, se diría que no.

  Pero la Naturaleza gallega se resiste a morir. Y ayer las libélulas ofrecieron a este que escribe una plácida mañana de práctica fotográfica. Cito las especies observadas, casi todas en el cauce del río de Guisande (avisa se hai citas novas Martiño):
- Calopteryx virgo
- Calopteryx xanthosoma
- Lestes dryas
- Lestes viridis
- Coenagrion puella
- Ischnura graellsii
- Pyrrhosoma nymphula
- Anax imperator
- Cordulegaster boltonii
- Sympetrum sanguineum

 Calopteryx xanthosoma

  Llevaba tiempo buscando la foto de Calopteryx xanthosoma, un caballito del diablo que conocía de mi infancia (aunque entonces se llamaba Calopteryx splendes), pero que se me resistía ahora.


 Hembras de Calopteryx sp

  Todas son especies muy comunes en nuestro territorio. Y por lo visto en el interior no está presente Ischnura elegans, así que un problema de identificación menos.

 Ischnura graellsii

Pyrrhosoma nymphula

  No podía faltar la fotogénica Lestes dryas.


Detalle apéndices anales del macho

Pareja de Lestes dryas

Remanso del río de Guisande

 Coenagrion puella

   La siguiente Sympetrum es complicada. A ver opiniones...

Sympetrum sanguineum?

   Este macho viejo ya es más fácil de identificar, creo.


Sympetrum sanguineum, macho maduro

   Hasta la próxima.

lunes, 25 de julio de 2016

Valdovinho, noticiário ornitológico breve.

    Boas, neste dia da pátria galega os que nom somos patriotas estamos liberados para sairem ao campo sem maior sentimento de culpa. Aínda que umha manhá ventosa e nubosa estragóu a saída que inicialmente ia dedicar às libélulas.

  O lago de Valdovinho segue baleiro, o qual é moito bom agora que começa o passo migratório. Hoje havia pouca cousa por mor dos ventos moderados de NE (pésimos nestas alturas): 6 Biluricos comuns (Tringa totanus) como mais salientável. Tamém vim dous polos e um adulto de Rascóm da auga (Rallus aquaticus) correndo pola ribeira NW.

  No encoro das Forcadas localiçava um ninho de Mergulhom pequeno (Tachybaptus ruficollis).


   É a primeira notícia que tenho da cria esta temporada. Quiçá seja umha segunda postura.

 Mergulhom pequeno (Tachybaptus ruficollis)
 
   Os dous membros da parelha estavan aló. Úm deles deu-lhe a volta com moito coidado a um objecto que semelha claramente un ovo. Assim que estám a chocar.

 Mergulhom pequeno colocando os ovos

   Na cola da barragem era um casal de Mergulhom cristado (Podiceps cristatus) o que nadava a carom dos seus dous pitinhos.


 Mergulhom cristado (Podiceps cristatus) com dous pitos

  Por último vai a foto de umha Crisopa, insecto curioso que se alimenta de pulgóns. Na compaña de Antonio e Pablo Gutiérrez figemos umhas fotos dela em circunstáncias complicadas, como bem sabem eles. Umha vez seleccionada e editada, nom ficóu mal de todo.

Crisopa sp (Chrysopa carnea?)

   E rematamos por hoje.

viernes, 22 de julio de 2016

Na montaña da Sanabria

   O domingo pasado realizaba unha visita á montaña zamorana, aínda que non contei co extrordinario boom turístico que o Parque Natural Sanabria sufría nestas datas. A pesares de todo a excursión foi proveitosa e coñecín algúns lugares moi interesantes, como o entorno da lagoa de Los Peces ou o encoro de Puente Porto.

 Paisaxe de montaña

  En xeral a zona lembra bastante a outras serras do NW ibérico coma Trevinca ou o Macizo Central, que pertencen ao mesmo dominio bioxeográfico. As típicas campas son un lugar estupendo para realizar a paradas ornitolóxicas.

 Campa típica de montaña

     Arriba, a 1700 m de altitude, a lagoa de orixe glaciar.

Lagoa de Los Peces 

   Chamada así por motivos obvios.

 Vermellas (Achondrostoma arcasi )

   As especies máis destacadas que observei na contorna de Los Peces foron Escribenta das hortas (Emberiza hortulana), Pica campestre (Anthus campestris), Tordos charlos (Turdus viscivorus) e Chasca norteña (Saxicola rubetra), con adultos levando bicada. De rapaces pouca cosa, sorprendentemente. Un miñato abelleiro (Pernis apivorus) na ribeira norte do Lago de Sanabria como máis noticiable.

 Escribenta das hortas (Emberiza hortulana)

Pica campestre (Anthus campestris)


 Chasca norteña (Saxicola rubetra) con bicada

  De anfibios pois moitas Rás verde (Pelophylax perezi), omnipresente en todo tipo de hábitats, tanto de auga corrente como estancada. Atopei cucharóns de Rá patilonga (Rana iberica) en hábitats típicos, e nada máis.

Rá verde (Pelophylax perezi)

  Recentemente segregouse a Iberolacerta das montañas ourensás e zamoranas coma especie aparte: Iberolacerta galani. A taxonomía avanza de ano en ano.


  É moi parecida á Lagartixa da serra común (Iberolacerta monticola) que temos abondosamente na comarca de Ferrol-Ortegal, aínda que non amosa eses tons verdes que si ten a súa curmá costeira.

 Lagartixa da serra  (Iberolacerta galani)

   Con tantas lagoas como hai por aló a comunidade de odonatos é numerosa e visíbel.

 Támdem de Donceliña de copa (Enallagma cyathigerum)

  Ao principio só vi especies comúns que tamén temos na costa galega.

 Libélula de cu negro (Orthetrum cancellatum)

 Parella de Donceliñas vermellas facendo a postura 

 Donceliña vermella (Pyrrhosoma nymphula)

   Da seguinte Sympetrum engadín outra foto con vista dorsal:


Sympetrum flaveolum

 Gaiteiriño (Lestes dryas/sponsa

   Os colegas do foro Naturzamora axudáronme a identificar estas bolboretas:

 Plebejus argos

 A Ícaro Plebejus argos da imaxe anterios contábase por centos nos ucedais e carqueixais da zona. Camiñando por aquelas brañas levantabas centos de este delicada bolboreta azul.

 Coenonympha glicerion

Colias crocea

  Lamentablemente a miña visita coincidíu con varias actividades gandeiras e deportivas que aumentaron a xa de por si masiva  presencia de turistas no lugar.

 Lago de Sanabria

   O luns visitei o encoro de "Puente Porto", un térmo que non semella moi natural (eu diría ou Ponte Porto ou Puente Puerto, dependendo de se conservamos o ditongo -ue- ou poñemos -o- como é norma  común nas línguas do tronco galego-portugués).
   A pista que leva até alí ofrece vistas realmente solitarias e que inducen á reflexión interior. Para un galego da costa resulta insólito ver un espazo de varios quilómetros cuadrados sen casas nen estradas.

 Turbeiras próximas a Ponte Porto
 
   A saída da presa conforma un lugar ben interesante:

 Desaugue do encoro de Ponte Porto

   Por aló apareceu o tímido Merlo rubio (Saxicola saxatilis), dos que avistei un grupo familiar.

 Merlo rubio (Saxicola saxatilis) macho

   En Galiza é moi raro, e limítase ao cuadrante suroriental. Un xoven voantón, sempre máis confiados, facilitou o rexistro fotográfico.

Merlo rubio (Monticola saxatilis), polo voantón

     Entre as numerosas brañas discorren pequenos regos que seguro posúen unha interesante comunidade de fauna invertebrada. Pero a visita era unha de toma de contacto co Parque Natural, e non había tempo para todo o que me gostaría.

 Regato típico nunha braña

 Turbeira con Xunca de algodón

   É curioso como os anfibios ocupan hábitats diferentes en función das características climáticas da zona. Un caso chamativo é a Píntega común (Salamandra salamandra), que na provincia de Ourense vive en microhábitats hiper-húmedos, un nicho ecolóxico que na nosa zona é ocupado pola Saramaganta (Chioglossa lusitanica). Coas rás pardas pasa algo parecido. Na Sanabria, onde a Rá vermella (Rana temporaria) está moi estrinxida aos hábitats máis fríos e elevados, a Rá patilonga (Rana iberia) aparece en hábitats caracterísitcos da primeira, que son ocupados únicamente pola temporaria nas comarcas do Norte galego. Como a turbeira da foto anterior, onde atopei un exemplar metamórfico e un adulto de iberica que capturei para a súa identificación.

 Rá patilonga (Rana iberica)

   Tamén apareceu unha lagartixa que non me atrevo a nomear, dados os grandes cambios taxonómicos que houbo no grupo Podarcis. En principio pareceume unha Podarcis Bocagei pero con un jizz completamente diferente: menos robusta, cores máis "limpas", sen tanto negro e máis raiado nos laterais, quizá. Ignoro se este morfotipo foi segregado ou segue a formar parte da especie nominal. Varios dos meus seguidores son herpetólogos expertos e seguro que nos sacan de dúbidas.

 Lagartixa tipo galega (Podarcis bocagei ou similar)

 No camiño de volta bimbeei outra especie de libeliña. Levoume tempo pero logrei a identificación grazas ás fotos disponíbeis, onde se aprecian mellos os pteroestigmas e o segundo segmento abdominal, con pruinosidade incompleta.

Gaiteiriño dríade (Lestes dryas)

 E con esta fermosura de Gaiteirño despídome ata a próxima.
Quedan vacacións e quén sabe se haberá ocasión de voltar..