Paseriformes en el río Xubia

  De los ríos que vierten sus aguas en la ría de Ferrol el principal es el Xubia. Cerca de su nacimiento, en las tierras altas de Somozas, el cauce del río es el típico riachuelo de montaña, de aguas rápidas y encajonado entre laderas originalmente pobladas por fragas caducifolias, hoy en día muy alteradas y residuales, desplazadas por el monocultivo de Eucalipto.

 Pero a partir de su tramo medio (concellos de Moeche y San Sadurniño), el Xubia forma un amplio valle, en el que se alternan praderas, cultivos y algunos bosquetes de ribera. Este valle pienso que es una de las zonas más interesantes para la avifauna nidificante en toda la comarca de Ferrol. También es, por cierto, donde se registran las temperaturas más bajas en los días anticiclónicos, debido a la "inversión térmica", que acumula el aire más frío en los valles.

  En los últimos días he hecho un par de visitas por las riberas del río en San Sadurniño (que denominan Avenida do Marqués de Figueroa en los mapas). Llevé la cámara, por supuesto.

  Sobre el cauce del río todavía sobreviven restos caducifolios. Principalmente Alisos (Alnus glutinosa), pero también hay Carballos (Quercus robur), Abedules (Betula celtiberica) o Avellanos (Corylus avellana).

   Aunque la zona está humanizada y llena de paseos, conserva ejemplares de Alisos ciertamente hermosos.

 Sus flores femeninas se transforman, al madurar, en una especie de piñas diminutas, de las que se alimentan muchos paseriformes. Especialmente el Lúgano (Carduelis spinus)

Es de los pocos pájaros que se puede mantener en posición invertida, realizando equilibrismo como los páridos. Además resulta un ave confiada, que no se asusta fácilmente.

  Por el río había varios bandos de unos 30 a 50 ejemplares. Son una especie bulliciosa que se deja notar con sus constantes reclamos allí donde está. Acompañándolos había varios Jilgueros (Carduelis carduelis)

   Mientras observaba, yo mismo era observado desde los arbustos....

 Además del Petirrojo (Erithacus rubecula) de la foto anterior andaba por allí una hembra de Curruca capirotada (Sylvia atricapilla), bastante confiada para lo que suele ser habitual en una curruca.

 Cuando ví esta foto pensé en que eso que tenía en la cabeza podía ser una Garrapata (Ixodes ricinus), pero viendo otras fotos, creo que era una semilla que se le pegó. Mejor así..

 Toda la orilla del río está llena de senderos peatonales, lo que hace que la presencia de personas paseando (y perros...) sea constante a lo largo del día, dándole un aspecto más de parque que otra cosa.

 Lo peor es que al gobierno municipal anterior no se le ocurrió otra cosa que cementar el paseo. Por si no fuera suficientemente espantoso, hay zonas donde se recebó la parte deteriorada, no fuera a ser que cogiera un aspecto "natural"...

  Y, como no!, también se han construído esa plaga que suponen los clásicos paseos de madera.

 Como diría Chiquito, "por la Gloria de mi madre!" ¿Pero qué mente iluminada decidiría perpretar esto?.

 Volviendo a los pajarillos, tuve la suerte de fotografiar el Agateador común (Certhia brachydactyla), del que había varios ejemplares silbando su agudísimo reclamo, con timbre casi de Musaraña.

Al contrario que el Trepador azul (Sitta europaea) el Agateador es incapaz de bajar por el tronco cabeza abajo. Cuando acaba de prospectar un árbol , en la parte más alta del mismo, debe volar hasta la parte baja de otro, para continuar su recorrido ascendente.

En esta foto vemos como su cola (endurecida) le sirve de apoyo.

 Por último, unas fotos curiosas. En el tronco de un Abedul estaba "The blob". Supongo que será algún tipo de hongo o parásito que deformó el tronco, pero si llega a ser de noche me cago por la pata abajo...

 Cosas de la madre Naturaleza.

 Hasta otra.

Primeiras postas de Rana temporaria

Hoxe fun con Manuel Arzúa polos montes de Goente (As Pontes). Un  pequeno "problemiña intestinal" (produto quizá dos medicamentos que estou a tomar) obrigounos a reducir a visita máis do que quixéramos. Unha pena, porque facía unha mañá preciosa.

 A pesar da brevidade da visita, puidemos atopar as primeiras postas do noso anfibio máis resistente: a Rá vermella (Rana temporaria). Poño unhas fotos da especie, cedidas por ese magnífico herpetólogo que é Martiño Cabana. A primeira é dun exemplar con coloración típica da zona:

 A segunda mostra un adulto de fase "laranxa" e case sen pigmentación. Esta variedade cromática é pouco común en Ferrolterra. Penso que quizá podan ser algo máis frecuentes na provincia de Lugo, onde a teño observado en bastantes ocasións.

 Hai poucos anfibios en Europa tan sumamente resistentes ao frío como esta rá (supoño que a Rana arvalis e poucos máis). É tan dura que, agás na montaña, escolle os meses máis fríos do ano para se reproduciren. Por se fose pouco ten predilección polas comarcas máis frías e húmidas, tanto a nivel europeu, como a nivel peninsular, onde só aparece no extremo Norte.

 Nas comarcas de Ferrol-Ortegal e A Mariña atópase excepcionalmente ao nivel do mar. A suavidade e humidade relativa do noso verán ten moito que ver nisto. Mais ao Sur, a Rá vermella vai subindo en altitude progresivamente e, en Ourense, só podemos atopala xa na alta montaña, a partir dos 1400 metros.

Aquí podemos ver como estaban conxelados os charcos de posta.Porque hai que dicir que a mañá era fría  (-2º C nos vales da zona)

 Aínda que pareza sorprendente, resulta moi habitual ver as postas de ovos desta especie baixo unha grosa capa de xeo.  Coma curiosidade, temos atopado, na Serra da Capelada,  masas de ovos depositadas directamente sobre a neve! Qué magnífico animal!

 Neste charco, debaixo do xeo, aparecían varias masas globosas de ovos.

 Aproveitamos a nova cámara sumerxíbel de Manu (non é broma) para sacar unhas fotos moi chulas dos ovos, a curta distancia. Para que os especialistas se fixen nos detalles (eu a este nivel xa me perdo...)

 Os ovos desenvolven unha especie de envolta xelatinosa ao seu arredor, ata o momento da eclosión, cando aparecerá un cucharón diminuto e case negro.
 As postas de hoxe semellaban pequenas en canto a número,aínda que non "censei" os ovos. Quizá porque as primeiras femias que chegan ás charcas podan ser as de menor tamaño (non o sei). Pero avanzada a temporada reprodutora poderemos encontrar probablemente masas de ovos de maior tamaño.

  Tiñamos intención de prospectar unha charca moi interesante pero a ameaza dun novo bombardeo intestinal aconsellou unha prudente fuxida para retaguardia. E volvimos para Ferrol a toda pastilla (nunca mellor dito o da pastilla).

 Vémonos na próxima entrada. Espero que con mellor saúde, porque vaia Navidades que levo...

Paseando pola Frouxeira (2ª parte)

 Isto de pasear polo campo levando simplemente a cámara fotográfica ten unha cousa moi boa. O feito de non carrexar os binóculos nin o telescopio, de non ter que preocuparse por censar ou de levantar pedras, nin de facer sequera anotacións no cuaderno de campo, deixa a ún totalmente libre para se adicar á fotografía.

 Algo que, por outra banda, está a darme unha segunda "xuventude" no que saír ao campo se refire. Agora podo degustar mellor as pequenas cousas ás que ata hai pouco apenas prestaba atención. O cotián transfórmase en algo novidoso, logo de velo retratado nunha fotografía.

 Nos campos de Taraza, por exemplo, sorprendín este Coello (Orictolagus cuniculus).

 Probablemente para moitos lectores non sexa unha observación demasiado chamativa. Pero por estas terras do Norte, por encima do Golfo Ártabro, o Coello é moi escaso. As súas claras preferencias por solos areentos e secos, como os que dispón no Mediterráneo, fai que por Ferrolterra sexa un animal francamente escaso, que se atopa básicamente en montes de interior e costeiros con toxeiras baixas e áreas pedreguentas. Casualmente, comparte prácticamente o mesmo hábitat e distribución na zona con outro bicho de procedencia mediterránea: o Lagarto arnal (Timon lepidus).

 Falo dos Coellos salvaxes, por suposto. Porque non podemos esquecer que A Frouxeira está dentro dun enorme coto de caza (TECOR, agora) no que as soltas de especies cinexéticas son frecuentes.  Pero como digo, os Coellos autóctonos teñen unha distribución moi cativa. Este exemplar da foto, mesmo podería ser procedente dunha solta.

 Intentaba sacar unha foto decente da Lavandeira enloitada (M.alba yarrelli) e tiven un encontro cun paisano moi pouco amistoso..

 Xa cando pasei pola súa casa e lle dei os bós días, ao tipo custoulle un mundo contestar un escueto "Olá". Logo eu púxenme a fotografar a un lado e a outro, moi perto da súa finca. E claro, para un galego, todo aquel que anda mirando para a súa casa ou terra está facendo mal, ata que se demonstre o contrario!

 Así que despois dun rato observándome con desconfianza mentras intentaba retratar a Lavandeira, oínlle dicir a outro que estaba con el: - "..voulle dar un toque..."

  Entón achegouse a min, cunha mirada doente, e preguntoume nun ton francamente hostil:

- "E logho...¿qué anda solucionando por aqui?"

 Aguantándome a risa, resposteille que non andaba "solucionando" nada e que só quería fotografar paxaros. Monstreille unhas cantas fotos para enfriar o ambiente, e o nacho xa se relaxou un pouco.

 En fin, son moitos anos, e estas cousas forman parte do "oficio" de naturalista no rural galego. Menos mal que aquí non hai armas coma nos USA...

 Sigo. A sorpresa do día foi unha Papuxa cabecinegra (Sylvia melanocephala). Ave dicíl e tímida. Pero que hoxe, por isto do Nadal, tivo a ben pousar un pouco para saír neste blogue.

 Trátase dun sílvido de moi recente colonización na comarca de Ferrol, con primeiras citas propias en 1985. Hoxe en día é, sen embargo, unha das papuxas máis comúns en áreas arbustivas. Quizá mesmo puidese desprazar á anteriormente máis común Sylvia communis, coa que comparte un hábitat bastante parecido.

 A plumaxe do macho..inconfundíbel.

Desde logo é difícil que volva atopar outro exemplar tan confiado..

 Nunha cuneta, había unha pequena charca, na que varios machos de Tritón común (Lissotriton Boscai) esperaban a presenza dalgunha femia con ganas de marcha.

 Mentres estaba cos Pintafontes (como tamén se denominan os Tritóns) escoitei o inconfundíbel reclamo da Choia de bico vermello (Pyrrhocorax pyrrhocorax). Un bando de sete exemplares pasaba lonxe (tiven que "liquidar" ún co photoshop)

  Logo voltei ao bosque de ribeira, no que os numerosos cantos dos paseriformes animaban moito a xornada. Semella que a algún xa lle parece Primavera.

 Pero quen máis follón montaba rebulindo entre as pólas dos Ameneiros era este Esquío (Scirius vulgaris):

 Ao igual ca Papuxa cabecinegra, o Esquío é  de recente aparición na comarca (vino por primeira vez na Frouxeira en Marzo do 89, creo).  Agora xa é un animal familiar e recoñecido por todos.

 O mellor veu xusto antes. Por primeira vez conseguín fotografar un Peto real (Dendrocopos major).

 Estas fotos hanlle gostar a Paco, estou seguro..

 Desde logo empezo a entender aos colegas fotógrafos. Como digo sempre, non se poden facer varias cousas a un tempo. Se censas, censas, se levantas pedras para herpetos non podes mirar ao ceo, e se queres fotografar en serio, tes que abandonar outras actividades. Estes días toca fotografía.

 Unha xornada moi bonita, en definitiva, e que, seguro, repetirei. Polo menos mentras siga cos problemas no ombro e de baixa.

 Un saúdo e felices festas.

Paseando pola Frouxeira

Olá de novo. Como estes días estou arrastrando unha pequena lesión, decidín deixar na casa o equipo habitual (case non podo erguer o brazo dereito). Así que fun dar unha volta pola Frouxeira, armado simplemente coa cámara e unhas botas de caña alta.

 Mentras esperaba a que saíse o sol, pasei polos prados de Taraza. Nunha verxa sorprendín unha Escribenta liñaceira (Emberiza cirlus), que vén a substituir á Escribenta marela nos entornos menos eurosiberianos, como é a maior parte da costa coruñesa.

 Na estrada observei un fermoso macho de Lavandeira enloitada (Motacilla alba yarrellii). Entre que ambos tiñamos que esquivar os numerosos coches que pasaban nese momento, e que tiña algo de présa, a foto quedou daquela maneira...

 Logo xa fun dereito á lagoa, que segue chea ata os topes. Cun nivel histórico, como era previsíbel en caso de non intervención.

 Na ribeira Sur, a auga hai semanas que cobre os prados de pasto para as vacas (das poucas que aínda quedan na parroquia!)

 Alí levantei 7 Becacinas (Gallinago gallinago). Ao igual que os Rascóns, as Galiñas de río, ou as Carrizas dos xuncos, cando sube tanto a lagoa sufren unha importante perda de hábitat (as xunqueiras centrais). Entón concéntranse nas zonas máis periféricas.

 Por suposto, o "bosque de inundación" está inundado. Sen embargo isto xa é perfectamente natural nunha lagoa como A Frouxeira. Na maioría dos nosos humidais hai pequenas masas ribeireñas de Ameneiros (Alnus glutinosa) que adoitan encharcarse no inverno.

 O mellor de todo é que, coa pista completamente asolagada, desapareceron os paseantes cos seus cans. Algo bon tiña que ter isto...

 Fun ata o Observatorio, que aínda aguanta de pé. Nada máis chegar, dúas Lontras (Lutra lutra) deleitáronme cun bon rato de observación, nos que escoitei unha morea de reclamos, dentro do amplo repertorio de sons que emiten. Desde os habituais bufidos cando sopran ao respirar na auga ou gritos máis típicos de mustélido ata asubíos case de paxaro ou rálido.

 Nesta ocasión, cando as puiden afotar xa estaban moi metidas na canaveira..

 Por alí andaban varios exemplares de Ferreiriño azul (Parus caeruleus), especie moi común durante o inverno nos canavais galegos.

 Tamén había moitos nos Salgueiros e Ameneiros.

 Diante do Observatorio está unha enseada coñecida popularmente coma o "Lago pequeno". Agora está irrecoñecíbel e desaparecida baixo un metro de auga. Unha boa zona para observar os bandos mixtos de anátidas e Galiñolas.

 As dúas Lontras (nai e cría, probábelmente) decidiron cambiar de sitio e fóron nadando cara a parte Oeste da lagoa. No seu recorrido semellaban un Tiburón a ponto de zamparse un pato. Fóra de coñas, a Lontra é depredador ocasional de patos e fochas nas lagoas de Doniños e Valdoviño, como puiden comprobar persoalmente. 

Curiosamente na ría de Ortigueira, onde a Lontra é un depredador abondoso, as aves semellan unha maior tolerancia cara o mustélido,e apenas lle fan caso, cando as Lontras andan a escasos metros delas. E o propio depredador non semella tampouco estar demasiado interesado nelas.

  Na miña opinión, a maior cantidade de recursos piscícolas (peixes e cangrexos) nas rías, en comparación coas pequenas lagoas litorais, así como a maior exposición do cazador (intermareal "versus" canaveira) poderían explicar esta aparente indeferenza da Lontra cara as aves coma presa potencial.

 Por se fose pouco, apareceu unha Tartaraña das xunqueiras (Circus aeruginosus), que acabou de sementar o pánico nas acuáticas.

Nese momento saíron todas pitando:

...cara un lugar máis seguro

 Espero que vos goste esta entrada. Pola miña parte, vou seguir na cociña, que hoxe estou de anfitrión e van empezar a chegar os invitados..

 Ata outra.