Seguidores e seguidoras

xoves, 5 de xuño de 2025

Bichos "vintage": eslizón ibérico (Chalcides bedriagai), una culebrilla con patas

 NOTA: Esta entrada fue publicada originalmente el 12/07/2020. Sólo ha sido retocada en el alineado espacial entre textos y fotos.

   En Galiza viven dos representantes de la familia de los eslizones (fam. Scincidae): el eslizón tridáctilo (Chalcides striatus) y el ibérico (Chalcides bedriagai).  El viernes y con intención de fotografiarlo aproveché el viaje a Teo para acercarme al otro extremo de la provincia coruñesa, donde hay una interesante población de ibérico, que es la más noroccidental de la Península (en Burgos llega algo más al Norte (1)).

 Bateas en la ría de Muros y Noia

   Cerca de las bateas de mejillón, típicas de las Rías Baixas, nadaba un grupo de delfines mulares o arroases, como se llaman en gallego. Se dice que siguen a los bancos de sardina y en verano se ven con facilidad en playas o puertos (incluso en el astillero donde trabajo).

 Grupo de delfines mulares (Tursiops truncatus)

Pueblo de Muros (A Coruña)

  Esta zona tiene muchas playas con blancas arenas y el mar es de un azul muy profundo.

Playa de Lariño (Carnota)

  Junto al monte Louro se haya la pequeña pero bonita laguna de igual nombre.

 Laguna de Louro (Muros)

  En ella casi todas las acuáticas (unas 160) estaban concentradas en la ensenada del este.

Grupos de acuáticas

  Pero el objetivo de mi visita era localizar al eslizón ibérico, especie que Pedro Galán considera Vulnerable en Galiza, mientras que las poblaciones insulares de Cíes y Ons están catalogadas directamente como En Peligro (2).

 Muros de piedra antiguos

   El hábitat de una especie mediterránea endémica de la Península obviamente debe ser cálido, soleado y pedregoso. Además tiene especial querencia por suelos arenosos.

Límite superior de la playa de Lariño (Carnota)
Foto: Samsung Galaxy S7 

Borde superior del sistema dunar

     El eslizón ibérico muestra una acusada tigmotermia, o sea, que a menudo se calientan bajo las piedras con el calor que éstas desprenden, aunque también se puede ver tomando el sol en la superficie, donde huye velozmente ante nuestra presencia. A éste pude capturarlo para la foto.

 Eslizón ibérico (Chalcides bedriagai)

   El eslizón ibérico es un escíncido pequeño, de 12-15 cm de longitud total. A diferencia del tridáctilo este eslizón tiene las patas relativamente grandes y con más utilidad. Tiene cuerpo serpentiforme aunque se puede apreciar el comienzo de la cola, algo más delgada que el tronco, siendo el color general un pardo más uniforme y cálido que su pariente. Las escamas supralabiales muestran manchas blancas patentes.

Eslizón ibérico (Chalcides bedriagai)

 Eslizón ibérico (Chalcides bedriagai)
Sony RX10 Focal 400 mm   ISO:125   F:1/1000   F:5,6

  En nuestro país el eslizón ibérico ocupa los valles más térmicos en las cuencas del Miño-Sil y del Támega, así como la costa suroccidental. Podemos ver el mapa de distribución que aparece en el Atlas de Hérpetos de la Sociedade Galega de Historia Natural (4), del que fui colaborador y co-redactor.

Mapa de distribución (Fuente: S.G.H.N.)


 En Lariño también encontré varios eslizones tridáctilos en el borde superior del sistema dunar, un hábitat más vegetado, húmedo y con suelo más terroso que arenoso, dándose así una segregación ecológica natural entre ambas especies, que aquí conviven "juntas pero separadas". Además el tridáctilo tiene costumbres menos subterráneas que el ibérico, viéndose con frecuencia entre las hierbas y matorrales, donde se muestra muy activo.

Eslizón tridáctilo (Chalcides striatus)


  El tridáctilo es notablemente mayor (hasta 40 cm), tiene las patas mucho más reducidas, casi inútiles, y su diseño es más gris, con un rayado longitudinal muy visible. Su cuerpo es más largo y más serpentiforme aún que el ibérico, pareciéndose más a una pequeña culebra que a lo que en realidad es: un lagarto casi ápodo.

 Eslizón tridáctilo (Chalcides striatus)
Sony RX10 III  Focal 24 mm   ISO:500    V:1/160   F:4

  Desde luego estos hábitats de influencia mediterránea son los más ricos en biodiversidad de nuestro país. Además de los eslizones también aparecieron varios lagartos ocelados en un viejo muro y mariposas como la Esfinge colibrí (Macroglossum stellatarum), Chupaleches (Iphiclides feisthamelii) o Macaón (Papililio machaon).

Lagarto ocelado (Timon lepidus)
Sony RX10 III Focal 435 mm   ISO:160   V: 1/500   F:5

  Los insectos palo se han rarificado muchísimo por el norte gallego. Me alegró ver este ejemplar en Lariño, aunque no lo puedo identificar. Por las antenas quizá Leptynia hispanica o Clonopsis gallica.

Insecto palo. Fam. Phasmidae

   También observé varios ejemplares de Hormiga león. Aquí sí que pido papas porque no tengo ni idea de la especie. Se agradece cualquier ayuda.

Hormiga león. Orden Neuroptera Fam. Myrmeleonidae

   Como véis, los viajes que debo hacer regularmente a Teo por tema familiar me están dando la oportunidad de ampliar los contenidos del blog (ya iba siendo hora también).

Macaón (Papilio machaon)
Sony RX10 III focal 554 mm   ISO:100   V:1/1000   F:4

Espero que os haya gustado la entrada, que no habría visto la luz sin la ayuda inestimable de Martiño Cabana Otero (un millón de grazas polas indicacións!).

Referencias:

(1) Reptiles españoles (Salvador, A. y Pleguezuelos, J.M. 2002)
(2) Atlas y libro rojo de los anfibios y reptiles de España (Juan M. Pleguezuelos, Rafael Márquez y Miguel Lizana Madrid 2002)
(3) Anfibios e réptiles de Galicia (Pedro Galán Regalado, Gustavo Fernández Arias 1993)
(4) Sociedade Galega de Historia Natural (S.G.H.N), 2011. Atlas de Anfibios e Réptiles de Galicia.

5 comentarios:

  1. Preciosa entrada, Xabi, que agradezco que hayas retomado. Desde luego, ese tramo de O Pindo-Carnota-Louro (y su gemelo del sur, el de Xuño-Corrubedo) es una auténtica maravilla, incluso ahora. Durante varios años nos acercamos por ahí (generalmente Manuel Martínez Lago y yo), desde octubre hasta febrero, en busca de chorlos marcados en Caldebarcos-Carnota, y era algo sorprendentemente frecuente que, habiendo pasado las tierras ásperas de Soneira a oscuras, jarreando a mares, era llegar a Cee y, de pronto, cesaba de llover y todo se inundaba de luz. De ahí cómo conocíamos a este lugar maravilloso y esperanzador: "a Costa da Luz". No sabes cuánto lo echo de menos...

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Pois a verdade é que as poucas veces que fun por aló deume esa mesma sensación. Supoño que estou afeito a "Mordor" (Ferrol-Ortegal) e aquela é unha zona moito menos exposta aos ventos de norte e nordés que tanta nubosidade mesmo chuvia traen polo estremo norte galego. Non é casualidade a existencia de tantos hérpetos termófilos coma hai desde alí cara o sur, coma Pelobates cultripes, Chalcides bedriagai, Podarcis guadarramae ou Zamenis scalaris, por exemplo. Ben, aquí polo norte temos Rana parvipalmata en abondancia..., Iberolacerta monticola ou Zootoca vivipara. É o bon dunha rexión bioxeográfica tan variada como a nosa.

      Eliminar
  2. Sí, estar en "tierra de nadie" tiene estas ventajas. Discretas pero grandes ventajas. Desde luego, a discreción pocos nos ganan: aquí no tenemos esas explosiones de fauna de vertebrados tan vistosas en otras áreas ibéricas, europeas o africanas, que tanto nos gustaría tener en nuestra tierra, pero hay que conformarse, y picar más alto, mirando más allá: la Región Eurosiberiana ibérica es mucho más que Galicia sola, pero no sería tan biodiversa si faltara Galicia.

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Grazas pola matización, Jose. A verdade é que pretendía poñer simplemente "dunha rexión tan variada como a nosa" referíndome a termos ecolóxicos. O que pasa é que teño moitos lectores que sinten un forte sentimento nacionalista e, un pouco porque non se sentisen incómodos, incorporei o de "bioxeográfica" (comparto con eles que Galiza non é ou non era unha rexión en termos políticos). Pero tes razón que "rexión bioxeográfica" é algo dun ambeto diferente. A próxima vez empregarei o termo "rexión xeográfica" que, certamente, semella máis apropiada.

      Eliminar
  3. Sí, sí, claro está: Galicia, fuera del ámbito estrictamente sociopolítico, es una región de la península ibérica; una región bien caracterizada, en lo geológico, lo geográfico, lo biogeográfico y lo bioclimático, y seguro que en unas cuantas cosas más. Y, llamémoslo como queramos, también es una región autónoma de España, eufemismos aparte. Eso de "comunidad autónoma" suena a como que se trata de una pandilla de vecinos que se sienten "autónomos" del Estado en el que viven, pero que el lugar en el que viven no les pertenece del todo. En fin, lo que es más o menos la realidad, pero esta "realidad" es real para cualquier habitante del planeta, en tanto no viva en una macrocomuna autogestionada, y aún así... Tanto la RAG ("rexión", acepciones 1 y 2) como la RAE ("región", acepciones 1 y 2) coinciden en lo principal. No sé por qué a un nacionalista debería molestarle lo que es un hecho: que Galicia es una nación, o país (da lo mismo, da igual que lo digan la RAG o la RAE), sin Estado. Lo otro es querer vivir engañado, anclado a la nostalgia de un mundo que no existe, y que en puridad nunca existió (en tanto siempre dependió de alguién, fuera León, Castilla o España), aunque podría existir algún día. Aparquemos un poco los mitos, por favor, y leamos más.
    Un abrazo y hasta otra.

    ResponderEliminar

Para comentar es necesario identificarse con nombre y apellidos