Seguidores e seguidoras

sábado, 28 de abril de 2018

Carrizal de Pantín, crónica de una muerte y naturalismo ficción (revisada y actualizada)

  La cuadrícula NJ73 incluye el humedal de Pantín, en Valdoviño, que hoy visitaba para realizar una prospección ornitológica de aves reproductoras.

 Vista general 

   La parroquia de Pantín es conocida por su famoso campeonato internacional de Surf y por la escuela que hay para formar a las jóvenes promesas de este deporte. Lo que poca gente sabe es que probablemente tuvo, hace años, uno de los humedales más importantes de Galiza. Aunque desgraciadamente la colmatación ha transformado aquello en un simple carrizal pantanoso.

 Vista del carrizal desde la pista

 La colmatación es un proceso de sucesión ecológica natural en los humedales litorales gallegos, cierto. Pero la acción del hombre ha acelerado los tiempos de esas colmataciones en algunos lugares, como Pantín o San Xurxo-Esmelle, otro antiguo humedal ferrolano hoy sin aguas libres.

  Se me ocurren tres causas que han provocado que en apenas medio siglo estas antiguas lagunas costeras hayan ido perdiendo toda su lámina de agua:
1 - El cambio en los usos agrícolas, al haberse abandonado la siega de juncos y el pastoreo de ganado
2 - La eucaliptización, que ha drenado muchos pequeños arroyos que fluían desde los montes
3- El cambio climático, con años de fuertes períodos de sequía antes desconocidos y una subida generalizada de las temperaturas.


  Desde que lo conocí, en los años ochenta, el bosque de inundación ha avanzado muchísimo, invadiendo en la actualidad más de la mitad de las 60 ha que debió ocupar la laguna primitiva hace cien o doscientos años. Os pongo una imagen actual de Google Earth con la superficie actual de carrizal/juncal, marcado en azul. El resto ya es bosque de Alisos y Sauces


Yo apenas llegué a ver una pequeña lámina de agua en la parte central del carrizal y los naturalistas precursores (Curt, Silvar, Galán, Souza, etc ) empezaron sólo dos o tres décadas antes. Así que no tenemos mucha información sobre como eran estos humedales cincuenta o cien años atrás, pero Pantín tuvo que ser la hostia, con perdón.

 Bosque de inundación

  En mi opinión, tanto Pantín como San Xurxo/Esmellle debieron tener unas condiciones óptimas para la nidificación de acuáticas, así como para anfibios y fauna acuática en general; desde luego mucho mejores que Valdoviño (laguna con fuerte influjo mareal) o Doniños (demasiado profunda y con poca vegetación palustre). No es descabellado pensar que especies como Avetoro (Botaurus stellaris), Avetorillo (Ixobrytchus minutus) o Aguilucho lagunero (Circus aeruginosus) pudieron criar en estos dos carrizales  cuando conservaban laguna interior. El Escribano palustre (Emberiza schoeniclus) ha dejado de hacerlo hace poco, aunque hoy me pareció escuchar un macho cantor, al igual que Zampullín chico (Tachybaptus ruficollis) y Focha (Fulica atra), acuáticas cuya reproducción pude comprobar hace treinta años en San Xurxo, cuando aún tenía aguas libres y una magnífica comunidad de Nenúfares (Nymphaea alba)!.

  En fin, si tuviese el poder de cambiar las cosas me plantearía recuperar estos humedales, tan necesarios en un país que históricamente ha maltratado o desecado sus mejores lagunas. Una recuperación que probablemente sería más factible en el humedal de San Xurxo, pues está menos forestado que Pantín, más difícil de recuperar, creo. ¿Pero sabéis lo más divertido? que no iba a tener enfrente a la Administración, sino a mis propios colegas ecologistas, o a una parte de ellos, furibundos defensores de la "no intervención" en el medio. Pero el caso de A Frouxeira y su gestión por parte de la Xunta me ha enseñado las miserias de este país y me ha demostrado que no todos tenemos los mismos intereses dentro del movimiento ecologista.

 Lavandera boyera (Motacilla flava)

  Os dejo con unos pajarillos reproductores que animaron la sesión.

Chochín (Troglodytes troglodytes)

  Gracias por seguir aquí.

15 comentarios:

  1. Moi boas,
    Esa zona ten boa pinta para Brachytron aínda que xa non debe quedar nada de auga, non? Nin unha mísera charquiña? Se che coincide bótalle unha ollapa para o próximo mes. Estaría fenomenal sacala aí.
    Concordo coa crítica da visión non tocadora de certos "ecoloxistas", que tamén hai que incluír a xente da universidade. Sobre todo, cando os hábitats están máis que "tocados" polo ser humano. Só falta ver Cospeito, onde queren deixar o "curso natural" pero ninguén elimina a canle de drenaxe, nin permite as inundacións estremas do pasado. E logo gastas cartos en facer "piscinas para xabaríns". Ver para crer.
    Apertas,
    Martiño

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Por suposto que estou a esperar a chegada da Primavera para fazer umha saída odonato-herpetológica, Martinho. Com respeito ao da auga pois actualmente já nom há augas livres, coma bem supós. Os pontos de auga que conheço na actualidade som:
      1 - O tramo final do regato principal, entrando no mesmo sistema dunar, demasiado rápido e cutre para bicharia, aínda que tenho visto Bufo spinosus frezando num remanso há moitos anos
      2 - Charcos estacionais nas dunas, onde prospectei E. calamita no seu momento, com resultados negativos. Eram bastante cativos
      3 - "Junqueira aclarada". Básicamente de Iris pseudoacarus, com zonas de auga livre, digamos, mas sem quasse fondo. No interior do canaval pode haver claros deste tipo relativamente interessantes, pero o que é lámina de auga desde logo nom se ve desde fóra.

      A ver que sacamos. Primeiro que chegue a Primavera, que aqui em Mordor seguimos em Febreiro

      Eliminar
    2. Ah, e com o Javali nom se pode razonar, nom se pode "dialogar", nom se pode eliminar com "soluçons nom letais". Ou se toma em sério o problema dumha puta vez ou nom quedará nada de nada a moi curto praço! (nem um so contacto auditivo de Galinha de rio e um único Rascom na visita a Pantim!!!) Que sigam esperando "estudos publicados" que assi nos luze o pelo.

      Eliminar
  2. Concordo com Martiño e por suposto com o contido do post.
    Recomendo a leitura desta entrada na Wikipedia inglesa, sobre todo o apartado 'Management': https://en.wikipedia.org/wiki/RSPB_Minsmere
    Para quando um Minsmere à galega?
    Abraços a tod@s,
    Damián

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Buff... nom me ponhas essas cousas, Damiám, que morro de inveja. Nom entendim moi bem este parágrafo (o meu tempo nom dá para consultar o dicionário): "He realised that ecological succession would eventually lead to the loss of important habitats, such as bare ground on the heaths or open water in the reed beds, unless natural plant colonisation was actively prevented. He created the "scrape", an area with shallow water, islands and bare mud, by lowering land levels and managing the water level with new sluices". O qué foi exatamente que figérom para evitar a colmataçom? Qué demo significa "scrape"?

      Eliminar
    2. Scrape é o que di aí, umha zona de águas someiras, ilhas e lamas, baixando a rasante de terra e aportando água. A colmataçom combatero-na basicamente ao ir escavando sequencialmente áreas, cada pouco tempo. Abraço! Damián

      Eliminar
    3. Escavando... com escavadoras, obviamente. Um dia comentei algo ao respeito em galiciaves e quedei quasse de terrorista meio-ambiental...
      Em fim... Temos o que merecemos.

      Eliminar
  3. Vengo de ver un humedal en Mallorca, ALCUDIA,donde esta el parque natural de la Albufera de ALCUDIA ,donde he visto el respecto y las normas para entrar ,no se pueden llevar mascotas,no puede la gente hacer futin por las pista ,ni vehículos de motor como motos ,coches etc ,y muchos ornitólogos europeos como ingleses,franceses y alemanes con sus telescopios y prismáticos ,y un respecto a ese humedal tan impresionante ,no como aquí la Frouxeira o doniños ,un saludo llegue hoy de palma.

    ResponderEliminar
  4. Respuestas
    1. Supoño que restaurarían unha pequena parte do que foi a primitiva albufeira de Alcúdia, José Ramón. Aínda así ten que ser un lugar tremendo, como todos os humidais mediterráneos.
      PD: Lembra que en ortografía existen os puntos para acabar unha frase. Proba a poñer ún. Vaiche gostar a "experiencia".

      Eliminar
  5. Boas equipo,

    A Albufeira de Alcúdia (ou de Mallorca) é precisamente un exemplo do contrario ao que acontece nas lagoas costeiras galegas. Este humidal mallorquín é un inmenso carrizal manexado polos xestores. Cando eu andaba por aló tiñan búfalos que pastaban no parque e mantiñan o carrizo a raia e, por suposto, controlaban os niveis de auga (os xestores) de cara a beneficiar a reproducción de determinadas especies de aves. Coma sempre, estas medidas eran aplaudidas por uns e criticadas por outros que rexeitaban o manexo do humidal. Pero claro, coma comentaba Martiño, aquelo xa quedara transformado en profundidade dende facía moitos anos.

    Apertas,

    Alexandre Justo

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Xa non é Mallorca. Penso que en calquer sitio fóra de aquí saben xestionar e recuperar humidais. Coñezo La nava, en Palencia, e aquilo mete medo. A pesar de que o clima probablemente dificulta estes procesos (apenas chove) foron quen de recuperar lámina de auga, formar illotes, etc. E montaron observatorios como Dios manda, que serven para a sua función. En Galiza todo é un absoluto despropósito. Alterar os reximes hídricos sen coñecer os espazos (Frouxeira), xestións nefastas que favorecen a colmatación total e desaparición da biodiversidade (Cospeito), levantar observatorios desde os que só "observas" pólas e ramallada de salgueiros, ausencia absoluta dun control efectivo das especies invasoras/invasivas, control cero dos mascoteiros que converten estes espazos en parques caninos, etc, etc...

      Penoso, lamentable e escandaloso. Pero mentras certas persoas teñan a ascendente que teñen na Consellaría de Medio Ambiente moito me temo que isto seguirá igual.

      Grazas por comentar Alexandre.

      Eliminar
  6. Sería bó que na carreira de Bioloxía se puxera un creto (ou dous) de arquoloxia da paisaxe, e explicarlle ó persoal do gremio que o dos ecosistemas primigenios e a paisaxe natural é unha ensoñación...
    Y los sueños...sueños son!!!

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Interesante reflexión. Eu conformábame con que as persoas que accedesen á carreira de Bioloxía fosen persoas con vocación, simplemente; persoas coma Alexandre, Damián ou Martiño.

      Eliminar

Para comentar es necesario identificarse con nombre y apellidos