Seguidores e seguidoras

martes, 28 de mayo de 2019

De vuelta a las "Highlands": Montes de A Carba

  El sábado 25 tenía pensado realizar un muestreo herpetológico en unas canteras de Xermade (Lugo) pero ahora están valladas al público y no se puede acceder de manera legal. Así que cambié de planes y decidí explorar uno de los cordales montañosos del Macizo de O Xistral, por aquello de seguir en la misma cuadrícula UTM.

  Desgraciadamente estos montes han sufrido una transformación terrible desde que los conocí a finales de la década de los 80. Primero con la instalación de muchísimos parques eólicos y después con la repoblación masiva de eucaliptos, que en aquellos años apenas existían por encima de 400-500 m. sobre el nivel del mar.

 Plantaciones de Eucalyptus nitens en plena línea de cumbres (800-900 m. snm)

   Aún quedan zonas de gran interés ecológico pero cada año se reduce su superficie.

 Pastos de  montaña para caballos en semilibertad

   A los que conocimos aquello antes nos parte el corazón ver imágenes como éstas:

 Eucaliptal invadiendo espacios de brezal y turbera

 Eucaliptales invadiendo áreas de prado y cultivos en el piso de colinas

 Eucaliptal invadiendo áreas de bosque caducifolio en valles fluviales

  Abajo, la extensa meseta de A Terra Chá ha seguido el mismo camino. Aquellos antiguos paisajes de mosaico agropecuario abierto con robledales y abedulares se han visto substituídos también por las repoblaciones forestales en una gran parte de la comarca.

 Panorámica de A Terra Chá desde el alto de A Carba

  Hasta aquí el apartado ecológico y obligatoriamente triste de la entrada. Ahora vamos con el propiamente naturalista, porque había que explorar nuevos hábitats y buscar buenos puntos de muestreo para el futuro (el sábado hacía bastante frío y viento allí arriba, para variar).


   En los altos de A Carba, a unos 830 m de altitud, disfruté un buen rato controlando pájaros típicos de montaña como alondras  (Alauda arvensis) y bisbitas alpinos (Anthus spinoletta), que estaban afanados alimentando a su progenie.

 Bisbita alpino (Anthus spinoletta)

  En varias fotos se aprecia la ceba que llevaban a los pollos: larvas de algo (que hablen los expertos) y algún díptero parecido a las típulas, parece.

 Bisbita alpino portando ceba para pollos

  Estas observaciones de interés fenológico que tengáis debéis compartirlas y subirlas siempre a alguna de las plataformas naturalistas que hay. La información es más importante que la foto!

  Por el camino andaban un par de perdices comunes con pinta de ser de corral. Estos montes son demasiado fríos y lluviosos para una especie mediterránea como ésta. De hecho el Atlas de Aves publicado por la SGHN en 1995 apenas tiene citas de perdiz aquí. Las pocas observaciones recogidas parecen ser de laderas y cotas medio-bajas en las estribaciones, no en zonas altas.

Perdices comunes (Alectoris rufa), de repoblación probablemente

  La exploración con mapa es una de los aspectos que más disfruto cuando realizo muestreos. Acabas descubriendo lugares como este pueblo abandonado, llamado Bostofreán.


  Era mi primera visita pero vi bastante potencial al sitio. Aunque me sorprendió no ver ni una sola lagartija en sus muros (quizá el sol del mediodía estaba ya demasiado vertical), pero tienen buena pinta para Iberolacerta monticola, que podría tener aquí una cuadrícula nueva.


Pueblo abandonado de Bostofreán, Vilalba

  Los hérpetos encontrados ya estaban citados aquí: rana bermeja (Rana temporaria), sapo común (Bufo spinosus) y víbora de Seoane (Vipera seoanei).

Rana bermeja (Rana tempoparia) y  Sapo común (Bufo spinosus)

  También se observaron algunas libélulas y mariposas, cuyas citas remitiré como siempre al portal de Biodiversidade ameaçada. Por supuesto la zona quedó anotada y habrá partido de vuelta.

jueves, 23 de mayo de 2019

Historia da Xunqueira de Ares (A Coruña)

    A Xunqueira de Ares (A Coruña) é un humidal pouco coñecido situado xunto á vila dese nome. Onte, mentras realizaba unha mostraxe odonatolóxica, tiven ocasión de conversar pausadamente co señor José, un nativo xa ancián que me relatou pormenores deste espazo natural.

 Aspecto da xunqueira principal

  Como tantos outros humidais non se pode entender a sua evolución sen coñecer o "manexo", a interacción do home co medio natural. Un manexo que actualmente está orientado ao turismo ou lecer pero que tempo atrás buscaba o aproveitamento agro-gandeiro.

 Paseo peonil 

   O abandono deste aproveitamento tradicional deriva habitualmente nun proceso acelerado de colmatación e incremento da cobertura forestal nos humidais. Consecuentemente, unha perda das especies asociadas a estes hábitats tan escasos na Galiza.

   Conta o señor José que hai 60-70 anos a xunqueira estaba dividida en parcelas (el aínda conserva 2 ferrados). Cada propietario estaba obrigado a curtar "a xunca", que empregaban para estrar (encamar) o gando, unha corta que facían a partires de Xuño-Xullo. Se alguén non o facía viñan do concello e facíano eles. Igual que en Cospeito ou na Frouxeira levávanse as vacas a pacer na xunqueira. O terreo era brando mais permitía sen problema a entrada dos carros a recoller a xunca.

   Todos os anos chegaban mulleres de Betanzos especialmente para apañar o toelo (Scirpus lacustris), un macrófito de talo redondo co que "enristraban as cebolas". José reveloume tamén unha acepción local para Typha sp: negrito, chamado así pola cor das flores femininas.

Don José Martínez Rivas (89 anos). Imaxe tomada co seu permiso

   Arestora a vexetación ripícola de salgueiral e ameneiral cobre grande parte da antiga xunqueira. Nos tempos de José os viciños subían en lancha polo rego principal, hoxe moi pechado de vexetación e sen apenas calado. Contoume que os rapaces pasaban de pé por baixo da vella ponte da estrada. Agora os sedimentos areosos depositados no leito do río impédeno.

 Aspecto actual do rego

   Martiño Cabana pasounos unha comparativa da situación actual e no 1957, cando se tomou a serie do famoso vóo americán. Pode apreciarse a parcelación do propio humidal, así como o uso agrícola dos terreos colindantes, hoxe moi urbanizados ou con cobertura forestal (caducifolia e eucalipto).

  Non se aprecian augas libres extensas na foto antiga. Segundo o señor José había unha rede de canles de auga que por veces facían de lindes das fincas pero básicamente era unha grande pradaría de xunca asolagada. Naquelas canles "había moitas anguías (Anguilla anguilla) e tamén munxes (Mugil sp)". Hoxe a fauna piscícola tamén está extinguida.

Aspecto en 1957 (vóo americano) e actual

  En Abril de 1982 José Souza visitou a xunqueira na compaña de J. M. Fafián e realizou un plano do humidal. Amablemente cedeume as páxinas do su cuaderno de campo, que pegaría aquí na súa totalidade pero que debo resumir por falta de espazo.

 Plano elaborado por José Souza en 1982

    Souza relata no seu cuaderno as especies de fauna vertebrada observadas. De entre as aves cita niños atopados de mergullón pequeno (Tachybaptus ruficollis), nunha pequena charca do sector N, galiña de río (Gallinula chloropus) e lavanco (Anas platyrhynchos). Tamén é detectado o rascón (Rallus aquaticus). Moi interesante tamén a cita de 1 macho de cerceta de estío (Anas querquedula) observado aquel día. O lavanco, a galiña de río e o rascón seguen a criar actualmente.
    O señor José coñecía ben a pola de auga, termo que escoito por por primeira vez na comarca de Ferrol, onde é máis coñecida como galiña de río. Pregunteille por ela e contestou que "tiña un debuxo que parecía a bandeira de España", imaxino que referíndose ao bico.

   Volvendo a 1982 Souza indica tamén a abondancia da rata de auga (Arvicola sapidus), con numerosos excrementos e encames achados, así como a escoita de abondosos cantos de rá verde (Pelophylax perezi), hoxe extinta. Cando preguntei ao señor José pola sorprendente ausencia de rás que se podía apreciar na actualidade contestou categórico: " - Iso foi polos sulfatos".
  Desde logo a ausencia case absoluta de anfibios neste humidal - teóricamente un bon hábitat para varias especies - é realmente insólito.

Xunqueira de Ares (canaval de Phragmites ao fundo)

   Fica aínda unha magnífica comunidade botánica, entre que as Souza menciona trebo de auga (Menyanthes sp), frundio (Myrica gale) e varias xuncas coma Carex hista ou C. riparia. De máximo interese é a comunidade de ambroíño de río (Nymphaea alba) que atopou naquela visita de 1982. Podemos engadir Ares a outros humidais litorais dos que desapareceu este nenúfar, como o Carregal de San Xurxo. Probablemente acabe por desaparecer tamén na lagoa de Xuño, onde houbo igualmente cambios drásticos nas últimas décadas, segundo me relatou Miguel Conde.

      Esta historia da xunqueira de Ares lémbranos o importante que pode ser o manexo humano para conservar os ecosistemas acuáticos e a biodiversidade asociada.  É absurdo investir nun plano de conservación da escribenta das canaveiras se logo a propia Administración permite que o hábitat desta especie en perigo de extinción se convirta nun salgueiral pantanoso. Señores académicos: unha de dúas, ou permanecemos ausentes mirando desde a nosa burbulla ortodoxa e elitista como se produce a sucesión ecolóxica ou actuamos para mellorar a BIODIVERSIDADE.

 Por último agradezo a José Souza e Martiño Cabana a axuda prestada na preparación deste post.

martes, 21 de mayo de 2019

Bushnell Legend Ultra HD 10x42, prueba de campo

 Tocaba renovar con urgencia mis viejos Minox, heridos en mil batallas, y por fin he podido permitírmelo. Así, este domingo estrenaba mis nuevos Bushnell Ultra HD 10x42 (pongo fotos de Internet porque se ven mejor así).


  Los Minox me costaran algo más de 90.000 pesetas de entonces, unos 550 euros actuales (una pasta hace casi veinte años) y aunque estaban un escalón por debajo de las marcas "top" como Swaroski o Leica eran de lo mejor del mercado. En algún sitio había leído que Minox era casi una especie de "marca blanca" de Leica, más económica. Cómo ha evolucionado todo. Ahora es abrir Internet y literalmente volverse loco con la variedad y calidad de productos.

  La única palabra que se me ocurre para definir a estos Bushnell Ultra HD es EXCELENCIA. Más ligeros, más pequeños, más baratos y se ven mejor que con los Minox. Siendo quisquilloso hay varios detalles que no me gustan:
  • El forro de goma estriado (coge más suciedad que uno liso). A cambio da mejor agarre.
  • Las tapas frontales tiene un anclaje mejorable en mi opinión; algo que descuidan habitualmente los fabricantes.
  • La correa es extremadamente difícil de introducir por las orejetas de la carcasa. De hecho tuve que cortar los extremos en punta para poder meterlos, lo que obliga a quemarlos después para sellar la fibra. He tenido muchos binoculares y nunca jamás me había pasado algo así.


  Por lo demás, rozan la perfección. Yo uso gafas y no es lo mismo mirar por prismáticos con gafas que sin ellas pero el grado de contraste, luminosidad y definición en los bordes de estos Buschnell es inconcebible cuando recordamos el precio de coste: 290 euros!! Cristales tratados con fluorita o estanqueidad con nitrógeno son prestaciones que antes sólo tenían las ópticas de alta gama pero que ahora están disponibles en muchos prismáticos de gama media. Su distancia de enfoque mínima (1,9 m), más corta aún que en los Minox, es también algo muy importante para observación de libélulas, mariposas o reptiles.

   He mirado por prismáticos Leica o Swaroski pero en mi opinión la diferencia de precio es tan abismal que me parece un disparate gastarse 2000 euros teniendo esta maravilla por 300. Y me comenta la gente que otras marcas nuevas como Kite o Delta Forest ofrecen igualmente una relación calidad-precio impensable años atrás, algo que beneficia a los usuarios. No obstante en estas cosas el gusto personal también es muy importante, pero estos Bushnell Ultra HD son una auténtica joya.

PD: A menudo me piden que no publicite los nombres de las marcas porque les hago publicidad gratuita y no les falta razón. Sin embargo yo valoro más la utilidad que mis opiniones o pruebas puedan tener para otros compañeros naturalistas y si puedo ayudar a que un colega ahorre un dinerillo, encontrando una cámara (prismáticos en este caso) que se ajuste a sus necesidades estaré encantado de ayudar, igual que otros me ayudan a mí siempre que quiero hacer una compra.

domingo, 19 de mayo de 2019

Más cosas de Moeche

   Seré sincero. El principal motivo de que esta Primavera vaya tanto por Taraza o Moeche es que no quiero morir sin publicar fotos propias de armiño (Mustela erminea). Porque estas zonas reúnen buenos hábitats de prado y cuentan con buenas poblaciones de micrótidos como la rata de agua (Arvicola sapidus), sus presas favoritas. Y estamos en unas fechas óptimas para el avistamiento de armiños, aunque con esta niebla poco se podía ver a primera hora:


  Que conste que ciertas cosas es mejor no verlas.

Oleo sobre lienzo titulado "Cruce de cables", de la colección Galicia armónica

  Hoy dediqué especial atención a la búsqueda de un papamoscas gris (Muscicapa striata) observado anteayer en las cercanías de esta chopera. Pero ya no estaba.

 Chopera de repoblación

  La niebla fue desapareciendo y ya podía reconocer mis transectos habituales:



  Llevaba la Nikon B700, que se está revelando como la mejor bridge para uso exclusivamente ornitológico de las que he probado. Tomas imposibles con otras compactas debido a la distancia se vuelven posibles con sus brutales 1440 mm de focal sumados a una excelente posibilidad de edición y recorte de las imágenes.

 Alcaudón dorsirrojo - Nikon B700 (foto recortada). Distancia: 140 m

Alcaudón dorsirrojo (Lanius collurio) Distancia: unos 40-50 m
Nikon B700 focal 258 (1440 mm)  ISO: 110  V: 1/640  F: 6,5

   En la chopera un macho de alcaudón se volvió loco delante de una hembra y realizó todo el display de cortejo. Estos no pierden ni un minuto en cuanto llegan a sus territorios.



  Las especies residentes ya han sacado adelante sus primeras polladas y nuestros campos empiezan a poblarse con volantones de tarabilla, mirlo o zorzal.

Zorzal común (Turdus philomelos) joven

   Otros están a punto de salir del nido. Una pareja de escribanos que tengo controlada alimentaban a sus pollos con orugas de mariposa.

Escribano soteño (Emberiza cirlus) con ceba para pollos

   Por supuesto todas estas observaciones de reproducción serán subidas al noticiario de la SGO e incorporadas también al atlas de aves reproductoras de la SEO si aún no han cerrado el plazo. Bichos e demáis familia es un blog naturalista y por tanto su información se comparte siempre para que esté a disposición de los investigadores.

Petirrojo (Erithacus rubecula) con su tesoro

Gorrión común (Passer domesticus)

   Me despido con la foto de una chopera. Arbol alóctono en la comarca de Ferrol, donde no crece de manera natural, pero que es bienvenido por mi parte visto lo que hay.

viernes, 17 de mayo de 2019

Controlando aves comúns (e non tan comúns) por Moeche

 Aproveitando o feriado deste 17 de Maio, día das nosas letras, achegueime outra vez ao val do Xuvia, desta volta ao seu paso por Moeche.


   Nestas veigas de Moeche perviven algunhas das paisaxes agropecuarias mellor conservadas da comarca de Ferrol, adicadas sobre todo á gandeiría sostíbel. Afortunadamente semella que non chegou aínda a obsesión polo monocultivo de millo (maínzo, dicimos en Ferrol) nin o glifosfato.


  Realicei os meus transectos de control habituais, unha parte deles por pistas asfaltadas e outra por pistas de terra, desfrutando dos campos en plena floración.
    A pesar de todo, moitas especies desapareceron desque coñecín esta zona, aló por 1987. Tartaraña cincenta, cuco, paspallás, rula, lavandeira boieira, papuxa común ou folosa pintada son hoxe especies extintas ou a piques de selo. Outras novas chegaron para se quedar.


  O picanzo vermello (Lanius collurio) acaba de chegar esta semana procedente de África. Hoxe vin cando menos 2-3 machos e 1 femia en varios territorios de cría tradicionais. Os machos non perden nin un segundo e comezan cantar en canto aterrizan aquí (un canto ben cativo e con "estrofas" copiadas doutras especies, todo hai que dicilo)


     Estoutro cantaba ao "micrófono" baixo a chuvia (para todo hai que valer):

 Picanzo vermello cantando

  Os paxaros residentes están xa coa reprodución moi avanzada. Moitas especies andan ocupadas frenéticamente na alimentación dos polos:

 Escribenta liñaceira (Emberiza cirlus) femia con bicada

 Chasca común (Saxicola rubicola) macho con polo voantón

     Os mamíferos tamén colaboran na tarefa da procreación. A vaca é para min a especie animal máis importante de Galiza, por moitos motivos.

Vaca con becerro 

Vacas pacendo baixo un forte chaparrón

 Sempre que vou a Moeche o tempo pasa voando. Non canso de pasear, aínda nun día chuvioso coma éste de mediados de Maio.

Paisaxe de Moeche

miércoles, 15 de mayo de 2019

Bichonoticias 15/05/2019

Recupero el formato bichonoticias para publicar varias citas de estos días:

  • 12-Mayo-2019 Un halcón abejero (Pernis apivorus) aparece volando sobre las vegas del río Magno en Taraza (Valdoviño). Es mi primer registo este año (Ricardo Hevia ya había visto alguno hace unos días en Ortegal)

 Halcón abejero (Pernis apivorus) llegando a Valdoviño
  • 14-Mayo-2019 Continúa incubando con normalidad la pareja de gaviotas patiamarillas (Larus michahellis) que crían delante de mi casa, en el centro de Ferrol. El nuevo emplazamiento del nido tiene la ventaja de estar a la sombra durante las horas centrales del día, algo que seguro agradecen en jornadas calurosas. Además ahora que está a la vista he podido comprobar que la incubación corre a cargo de ambos miembros de la pareja, algo que ya sabía pero nunca había observado en directo.


Gaviota patiamarilla (Larus michahellis) en "el nido de la chimenea"
  • 13-Mayo-2019 Primeros jóvenes volantones de golondrina común (Hirundo rustica), acompañando a sus padres en cables próximos a zonas de cría en Taraza (Valdoviño)

 Joven volantón de golondrina común (Hirundo rustica) junto adultos
  • 13-Mayo-2019 Una oropéndola (Oriolus oriolus) descansa brevemente en Taraza, para continuar su viaje. Este pájaro de aspecto tropical es bastante raro actualmente en Ferrol aunque podría verse beneficiado a medio plazo gracias a la repoblación de choperas que han tenido lugar en nuestra comarca hace 10-20 años. De hecho este ejemplar sólo posó en chopos, antes de marcharse volando. Lamentablemente estaba lejísimos y aún encima llevaba la Sony RX10, que tiene poco zoom.

Oropéndola (Oriolus oriolus)

  Y a partir de mañana el agua nos va a fastidiar el puente de As Letras Galegas. Pero no hay nada más gallego que la lluvia.