Seguidores e seguidoras

jueves, 24 de diciembre de 2020

Cuadernos de campo. Mi tesooorooo.

   Si preguntase cual es la herramienta imprescindible para salir al campo la mayoría de los lectores respondería que los prismáticos. Obviamente se debe a que son básicamente "pajareros". Sin embargo para los que somos naturalistas "todo terreno" no existe nada más imprescindible que el cuaderno de campo. Sin prismáticos no puedes disfrutar de las aves pero sí de los anfibios, de los insectos o de las plantas. De hecho yo escribí mi primer cuaderno de campo en 1985 antes de adquirir prismáticos (unos "Superzenith", a 5000 pesetas de entonces y bastante malos). Ahora, con las nuevas tecnologías y aplicaciones, el cuaderno de papel puede parecer obsoleto pero entonces era lo que teníamos para registrar  nuestras observaciones.

Observaciones por mi tierra natal en 1986 (tenía 15 años)

   Para los naturalistas de mi generación Félix Rodríguez de la Fuente era el referente principal. Y como él muchos nos decidimos a registrar nuestras observaciones en el papel. En mi caso acompañando el texto con dibujos. Aunque no siempre era fácil escribir o dibujar con los dedos entumecidos por el frío de la mañana mientras apoyabas la libreta en la rodilla. Porque en el campo no hay mesas, y eso supone un inconveniente a la hora de escribir!


     Dibujos tanto de aves como de otros bichos o de sus señales. En aquella época echábamos una mano al atlas de mamíferos de la SGHN analizando egagrópilas en el laboratorio del local en Ferrol.

Registro de egagrópila de Cárabo y excremento de Zorro

Huellas en el fango. Interior de la marisma de A Frouxeira (1987)

Larva de Tritón jaspeado (Triturus marmoratus) dibujada de un ejemplar capturado (1988)

  En ocasiones no importaba tanto el dibujo del ave como su comportamiento. Como el día que observé la colaboración en la caza entre el esmerejón (Falco columbarius) y el aguilucho pálido (Circus cyaneus), algo que había leído precisamente en un cuaderno de campo de Félix.

Anotación de esmerejón y aguilucho pálido cazando juntos (año 1988)

Observación de halcón peregrino 

  O aquella inolvidable mañana en que pude ver uno de nuestros últimos zarapitos nidificantes haciendo su vuelo nupcial en Cospeito mientras lloraba al ver cómo destruían su hábitat.(1)

Registrando vuelo nupcial de zarapito (Numenius arquata) en Cospeito

  Mucha gente tiene vergüenza a hablar en público, a hablar en inglés o a dibujar bichos. Yo nunca tuve ese problema, siendo consciente obviamente de que no era Lars Jonsson ni pretendía serlo. Dibujando se aprende sobre la morfología de las diferentes especies y además hace el cuaderno mucho más ameno (también resulta más fácil localizar las "novedades" y cosas destacadas).

Descubrimiento del avetorillo (Ixobrytchus minutus) en Valdoviño (1992)

   A veces hacía los dibujos en el campo, rápidamente y como podía. En otras ocasiones esperaba a llegar a casa para orientarme con las ilustraciones de la guía, sobre todo con especies nuevas.

Salida a Cospeito (1992)

Salida en una fragata construida en el astillero (2004)

Por tierras ourensanas (1997)

  Evidentemente el contenido de mis cuadernos es una masa de información un poco caótica y no sistemática. Pero ahora que estoy volcando los datos en ebird (poco a poco) me estoy dando cuenta de la cantidad de información que tengo almacenada en esos cuadernos.

Estudiando la población de escribano palustre (Emberiza schoeniclus lusitanicus) en Valdoviño

   En ellos tengo hasta pequeños mapas de mis local patch, que diseñaba mientras estudiaba la población de zampullines, fochas o escribanos palustres.

Mapita esquemático de Forcadas con los territorios de focha y zampullín

   Eso sí, cuando tocaba currar para un Atlas de distribución o un censo de acuáticas no había tiempo para dibujitos ni gaitas. Todo son cifras, letras y coordenadas.

Muestreos herpetológicos para el atlas de la SGHN (2006)

 Otras veces las observaciones eran más sosegadas y te podías recrear un poco mirando a través del telescopio, por ejemplo.

Diferencias entre Zampullín cuellirrojo y cuellinegro (1998)

Una observación poco común: colimbo en plumaje nupcial (1999)

  En 2014 llevé un disgusto cuando me enteré que ya no se vendían las libretas que llevaba usando casi treinta años y tuve que comprar otro tipo, más grande. Su formato es ideal para los censos.

Cuaderno usado actualmente, más grande (censos de acuáticas, 2016)

 Con dibujos o sin dibujos, con buena letra o con mala letra, el cuaderno de campo es en mi opinión la herramienta imprescindible para el naturalista aficionado. 

Todos mis cuadernos de campo

  Y todos estos cuadernos, escritos ininterrumpidamente desde 1985 inclusive son mi pequeño tesoro, que comparto con vosotros en este día tan especial.

(1) Creo que no llegó a nidificar nunca en ese lugar de A Espiñeira. Sí lo hacía en otros puntos próximos de la Terra Chá.

11 comentarios:

  1. Brutal, en sério! Tremendo post! Parabéns, Damián, o do caderno de campo online ;)

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Graças. Levo dias sem poder saír ao campo e aproveitei para fazer algo diferente. Tenho moito carinho por esses quadernos (som 35 dos meus 50 anos de vida!).

      Eliminar
  2. José Antonio de Souza25 de diciembre de 2020, 12:17

    Como siempre, llego tarde, Xabi. Estupendo post, cuyo sentimiento de fondo comparto totalmente. Guárdalos como oro en paño, porque algún día, seguramente, alguien podrá releerlos y le iluminarán. En la medida de lo posible, felices navidades.

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Ti nunca chegas tarde, José (en todo caso o que tarda son eu en contestar os comentarios moitas veces). Xa os gardo como ouro en pano. Aínda que vivín sempre en casas moi húmidas mantéñense "con boa saúde", hehe.. Só me arrepinto de non ter sido máis específico en moitas observacións (lugar, número, esforzo, etc).
      Apertas.

      Eliminar
  3. Canto traballo e ciencia naturalista teñen que ter esas páxinas...! Se non as tes dixitalizadas, supoño que estarás pensando facelo nalgún intre, ha, ha,..., aínda que a min (cousas dos anos...) paréceme que o papel segue a ser o medio máis seguro, ha, ha, ... Unha aperta.

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. Dixitalizalas... buff.. Xa me canso de pensalo. O que si estou a facer agora é subir unha parte importante á aplicación "ebird", que é unha maneira de telos máis ordeados. Aínda que só a parte de aves e únicamente observacións en Galiza (por agora). Non estou metendo todas as saídas que fixen porque hai algunhas que, ou ben non teñen importancia, ou ben non están ben localizadas. Digamos que o 75-80 %. Que aínda así é unha barbaridade! Levo dúas semanas dándolle moita caña por aquilo de aproveitar as vacacións (en Febreiro volvo a currar). Falo de catro ou cinco horas diarias, e só metín 8 anos, dos 35 totais.
      Logo haberá que volcar o resto ("non aves") na outra plataforma.
      Apertas, Álvaro.

      Eliminar
  4. Moi boas,
    Eu teño que recoñecer que son moi pouco de caderno de campo pero dá verdadeiro gusto ver o traballo que supón un elemento tan interesante do naturalista e as relecturas ben emocionantes que deben dar.
    É marabilloso o traballo de dixitalizar esa información. Os cadernos de campo son útiles para o seu autor pero os datos que conteñen deben servir á sociedade e á conservación da biodiversidade.
    Apertas,
    Martiño

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. É normal, Martiño. Ti xa formas parte da xeneración de Internet, nacida cun PC baixo o brazo. E cun mar de tecnoloxías á túa disposición. Ademáis ti xa tes pouco de naturalista "afeizoado" (supoño que traballarás case sempre con protocolos de mostraxe estritos, análise de resultados, etc).
      Desde logo antes era o que tiñamos. Había colegas da miña quinta ou maiores que tamén bicheaban daquela pero non anotaban nada. Como resultado hoxendía non poden "servir á sociedade e á conservación da biodiversidade". Eu teño todo por escrito e disponíbel, aínda que estea todo un pouco desordeado, hehe.
      Apertas.

      Eliminar
  5. Pois si que tes un tesouro,Xabi. Tanto pola información coma polos vos momentos vividos.

    Apertas e que telas as mellores festas posibles.
    Biquiños,
    Inés González

    ResponderEliminar
    Respuestas
    1. E non só os momentos senón tamén as distintas épocas, desde que era case un neno ata agora. Épocas nas que pasei un pouco de todo, como xa teño comentado, pero nas que sempre mantiven ese fío condutor no tempo que eran os cuadernos de campo. Porque de cando vez tamén escribía cousas persoais ou pequenos acontecimentos salientábeis.
      Bicos Inés, e remata ben o ano por esas marabillosas terras catalás (ou por Vigo, se estás de ferias).

      Eliminar
    2. Seguimos por Catalunya. Levo máis dun ano sen pisar Galiza...a ver se no verán podemos ir.
      Espero que o ano novo veña cargadiño de saúde Xabi, e que deixes as molestias a un lado.
      Biquiños... O un petó gegant, com vulguis, hehehe.
      Inés González

      Eliminar

Para comentar es necesario identificarse con nombre y apellidos